TOttOVTCO

_^_^y*(

&*2^

WXJJVU*,

^rXT^^

\**V/£? bs"**'/**? rvwv? tis*t'^iJii)&'1jiiSfc&/£i ^^/^R^&/£LS&f*/fiiJk

+ -^^Sk3^

xNJU^/nxNJtxW*

>^*2?X!^^

'/nvNjt^Njt^N^/^

_? Rs^tV/-? f_0*X_? fiS"<V/_? fV*V/_? ffev^/^ JfeA***/-? ffe^/-? fV*V/_? fisV>/_? Sswxp cs

:*&3__**-'*

S?? TV*V/Ji? (&.W/1 rN"*V/_7 B4.V/1 fV***/_? GShF/

^^^^^^?X^^^

32Sk2S#KS&3fi£

sa^/n*Nj7^n»NJV/n\NJ l/^NJl//flu\Juoah NJ i^/n*\JV^N_{X_^NjV/n«NJ l//mNJV/n*NJ L//ns N) U'/

^^/^^/^^^^/^^^

^^^^L^^v^Jftv^/^rs^/^L^/

/duNJV^\Jl//n\>JV^\ji/^

/nxNU/^

5^^^^^^x>

^^^x>

^w^s fi^ ^**/o f\v/ji fV*V,^7 rs^/^? fV*V/4fljiS,w'xn Gt_,*V/'? p\,*V/^? {V*V7 ffe>

sji//n», vi }• /n\\J 1/ "*V/_7 fV*V//i} R^^**/

£3K?£$^^

//n\>Jt?'/g,

>^Tr^^V^^

^/-7 CS^tVV? fS^/t fN.

>W/^ST* JPfV«7/_?rV«V.

S_EE£*>^

kx*V>? ffex'"*V/_7 fVtV/jn fV*V/£? ffe^uv? ftv"»*y/i? gs*-7/-? ffe.

;3_3^_££_!£^^

"22i5aS2K*2£S2»S^K

0^/**? nv*^/_? gvuV"' fv^/

,t3Ks>2£

^S^

;&-2Sffi%_£^^

^ t^/n»Ni _/_i\N, Uvnoo L^mNJ t//n>\J ix^WN» <•

«_*#^^^

iST fix.^/^Ps'1**'/-? fV«V? fVtP/2? fVa?/

^C^V^

>2__^^

^rs^K^^

si t//m\ir^/nvNJiX/nj NJ t^/nvNJ^^\j^^\iri!^^n^

.^fis^^^

'/n\>_c>

^*y/_?GS>:*V/

^SK3tI;

_i__.^_syj__^Zrk^^

'+ ££s%^^

ov^^nv^^o^-.^3hvy _ nS3os-__

g-

*Av> r\*^/

^

^ J^^^^A^

>X

^:2>N

'Ap^yjp^y 4^S Vrjh^iyiprsi W/Jti^i U/j^\i U/n»XJ lf/jt>>i f/nOO L^^

'/^\JL//ft>

£-*;$33EK*2SK^^

^^^^X&

T^^X

+&&£&?+£

- -* ■ £22^

v^/i? ffc^/tf !^^k

*25S2SS5^*2K2S!3SKsS!

&&&+2&Z

SSkSSSsSkKS;

/JpC^ilS/tyr

2£&^

^X^Jt^J^

^» fVNTxt? ffcv*»»'/S»?_J!^*'/£»? Jfcs.^/^7 rs^*V7 Rfcv^*'/^»? f&.^'//*1 Ps,'*y/

s3 n&^v? r\ ^iiUife^/

^S^^r^STr

wffiSi

v"***/*? (N^/

^TcP^

^^JfV^.

4SKJKS^>

+*f&£*£*f3?£*J£+,

*>2St2K^^ff^

^W^W^W^W^

'*>2SXJCJk2SKS^

«*.

/*7 rV^/iJ? ^W/SJ^y/fl f&>H*r>

^

^/

^^S^

w^^^^^^

^^^^^^^^S^;^

^^/^^/^^^/^^/^^/^^^^J^^^^x^x^ aL&T*.

guv

V^^^/^^/^>/

x£V

«r

*^/n^ri//ftK\j"i^/ny^fL^^

SXSX323&

<£*3!3#?X4

>^>?^?^t>^

^aj^^sftv^/

^SS^^w^^X^^X"

>/

^/Of^^,

«X&S2S5:

^^^^C^X^rXfrX?I^

^^ fc^/2? j-v^^ fK^/fl f^>xS7 fcv^/O f^.

^y^y^y^

SCRIPTORES

RERUM GERMANICARUM

IN USUM SGHOLARUM

EX

MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS RECUSI.

ANNALES FULDENSES.

HANNOVERAE

IMPENSIS BIBLIOPOLH HAHNIANI 1891.

ANNALES FULDENSES

SIVE

ANNALBS REGNI PRANCORUM ORIENTALIS

AB

EINHARDO, RUODOLFO, MEGLNHARDO FULDENSIBUS SELIGENSTADI, FULDAE, MOGONTIACI CONSCRIPTI

CUM

CONTINUATIONIBUS RATISBONENSI ET ALTAHENSIBUS. POST EDITIONEM

G. H. PERTZII

RECOGNOVIT

FRIDERICUS KURZE.

ACCEDUNT ANNALES FULDENSES ANTIQUISSIML

//

HANNOVERAE

IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI

1891.

-rrfT^

PRAEFATIO.

])e AnnaJihus FuJdensibtis , qui dicuntur, uberius ex- posui 'Neues Archiv' XVII, p. 83 — 158, cuius disputationis hic summam repetere satis habeo.

Dividehantur adhuc in partes quinque, quarum una fini- tur in a. 838. nota codicum SchJettstadensis, Havniensis, Mona- censis marginihus adscripta Huc usque Enhardus, altera post a. 863. simiJi adnotatione eorundem codicum Huc usque Ruodolfus, tertia in a. 882. fine eorundem, quarta in a. 887. fine codicis Vindobonensis nr. 615, quinta iam ab a. 882. a guarta discedens fine ceterorum codicum ad a. 901. Ego ex tertia et quarta, quas eiusdem auctoris esse A. Bethfeld1 de- monstravit, unam feci, quintam autem, quae apriorihus multum differt2 et Baiovariae tantum rationem habet, continuationum Baiovaricarum nomine signavi.

Primae partis auctorem, quem monachum Fuldensem ignotum quendam alii existimaverunt, neminem nisi Einhardum i/Jum KaroJi et Ludowici I. imperatorum famiJiarissimum fuisse equidem persuasum habeo. Nam ut omittam eum etiam a mo- naeho Kirschgartensi in Chronico Wormatiensi (v. infra) Ein- hardum dici, Enhardum et Einhardum idem nomen esse nunc quidem inter omnes constat. Quod autem tam muJta in hac AnnaJium parte inveniuntur ad FuJdam spectantia, quae Jonge nni.i niidin partem ex AnnaJihus FuJdensibus antiquissimis aliis- que subsidiis FuJdensibus petita sunt, ea re nihiJ efficitur nisi hoc, auctorem monasterio iJJi propinquum fuisse: eo vero, quod

1) A. Bethfeld, 'Ueber den Ursprung des zweiten, dritten und vierten Theils der sogenannten Fuldischen Annalen', Halle 1886; cf. etiam a. 869. (p. 68> more Catilino, a. 875. (p. 8b) more Iugurthino, a. 882. (p. 98> more Achabico. 2) Cum enim priarum partium auctores non solum Einhardi, sed etiam Taciti (cf. a. 852.) et Sallustii (a. 869. et 875.,) scHptis studuisse et inde locutionem enmulatam et Latinam percepisse constet (cf. Bethfeld l. I. p. 11 sq. et 23), f/niufr/, quae dicebatur, stilo satis barbaro conscnpta est, cuius exempla nonnulla attuli 'Neues Archiv' XVII, p. 152 sq.

PRAEFA TIO.

De AnnaJdms FuJdensibiis , qui dicuntur, uberius ex- posui 'Neues Archiv' XVII, p. 83 — 158, cnius disputationis l,ic summam repetere satis habeo..

Dividebantur adhuc in partes quinque, quarum una fini- tur m a. 838. nota codicum SchJettstadensis, Havniensis, Mona- eensis marginibus adscripta Huc usque Enhardus, altera post a. 863. simiJi adnotatione eorundem codicum Huc usque Euodolfus, tertia in a. 882. fine eorundem, quarta in a. 887. fme rodicis Vindobonensis nr. 615, quinta iam ab a. 882. a quarta discedens fine ceterorum codicum ad a. 901. Ego ex tertia et quarta, quas eiusdem auctoris esse A. Rethfeld1 de- monstramt, unam feci, quintam autem, quae a prioribus multum differt'2 et Baiovariae tantum rationem habet, continuationum Baiovaricarum nomine signavi.

Primae partis auctorem, quem monachum Fiddensem igtuMum quendam alii existimarerunt, neminem nisi Einhardum iUhui Karoli et Lndowici I. imperatorum familiarissimum fuisse equidem persuasum habeo. Nam ut omittam eum etiam a mo- nacho Kirschgartensi in Chronico Wormatiensi (v. infra) Ein- linrdnm dici, Enhardum et EinJiardum idem nomen esse nunc quidem inter omnes constat. Quod autem tam midta in hac Annalium parte inveniuntur ad Fuldam spectantia, quae Jonge um.i imam partem ex Anncdibus FuJdensibus antiquissimis aliis- i/n, dubsidm Fuldi nsibus petita snnt, ea re nihiJ efficitur nisi hoc, anrtorem monasterio iJJi propinquum fuisse: eo vero, quod

1 .1. Uethfeld, 'Ueber den Ursprung des zweiten, dritten und vUrten Theils ,l,r sof/,,,,/,, )i/,-„ Fiddischen Annalen', Halle 1886,- cf. etiam a. 869. (p. G8) more Catilino, a. 875. (p. 8b) more Iugurthino, a. 882. (p. 98,) more Achabico. 2) Cum enim priorum partium auctores non solum Einhardi, wd tttam Taciti (cf. a. 8b1.) et Sallustii (a. 869. et 875.,) scriptis studuisse et inde locutionem emendatam et Lt/ti,,,,,,, perctpitM constet (cf. Bethfeld I. I. />. 11 sq. et 23), quinta, qua* dieebatur, stilo satis barbaro couscrij,tu etf, cuius exempla nonnuUa attuli 'Neues Archiv' XVII, p. 152 sq.

VI PRAEFATIO.

ad a. 828. de translatis reliquiis S. Marce/Uni mentio fit et a. 836. imperatorem in itinere ab urbe Frankfurt ad Aquense jKi/d/ixm facto ad sanctos Marcellinum et Petrum venisse memoriae proditur, haec in monasterio Se/igenstadensi scripta esse probatur. Quae optime convenire apparet in Einhardum Fnlilcnsis coenobii a/umnum, Hrabani abbatis fami/iarem, ab- batem Se/igenstadensem.

Auctoribus usus est ab initio Anna/ibus Laurissensibus minoribus sive Chronico Laurissensi usque ad a. 804. et annali- bus quibusdam originis Baiovaricae, qui non iam exstant, usque ad a. 796.; quos ex Fredegarii Continuationibus, Anna/ium Laureshamensium et Mose/lanorum auctore communi (usque ad a. 785. aut 786.^), Annalibus Lanrissensibus (maioribus) usqne ad a. 788., Libro pontificali, Willibaldi Vita Bonifatii, Pau/i Gestis episcoporum Mettensium derivatos et Chronici Lauris- sensis, deperditi Annalium Mettensium fontis, Sithiensium, lu/dcnsium, Einhardi (qui falso dicnntur) Anna/inm, aliorum fundamentum fuisse probare studui. His deficientibus ab a. 797. Einhardus Annales Lanrissenses sequitur, e quibus iam ab a. 771. nonnuUa mutuatus est, eo videUcet exemplari amisso usus, ex quo codex Vindobonensis 612 (6 apud Fertzium) fluxit. Praeter hos tres ab a. 741. usque ad finem etiam Anna/ibus Sithiensibus usus videtur esse, sed non codice Sithiensi, a quo nomen acceperunt, usque ad a. 823. pertinente, sed archetypo amisso, quod haud scio an B/andinii ab ipso Einhardo con- scriptum et etiani idtra il/um annum continnatum fuerit. Nam non so/um usque ad a. 827. praeter Anna/es Laurissenses eo- dem, quo usque ad a. 823v scripto minore uti, sed etiam ab a. 828. ea, quae cum Laurissensibus et Bertinianis congruun/, non ex ipsis i/lis, sed ex interpositis his brevioribus videtur hausisse. Accednnt subsidia minora Anna/es Fu/denses anti- quissimi, EigiUs Vita Stnrmi, Hrabani Denotatio dedicationis ecclesiae (Poetae /at. LL, p. 205,), fmiasse Vita Stephani LI. papae, denique ipsius Einhardi Vita Karo/i et Trans/atio sanctorum Marce/lini et Petri.

Lpse scriptor horum tot auctorum excerptis peipauca ad- dic/it, fortasse quod nihi/ agebat, nisi ut monasterio/o suo annales (jiKDuris breves daret, quibus quotannis, ut alibi fiebat, memo- rafu dignissima quaeque inscriberentur. Atque hoc quidcm ri non contigit, siquidem anna/es ibi non u/tra pascha anni 839. producti sunt1, sed id auctoritate nominis eim factum vidctut,

1) Monachus enim Kirschgartensis archetypum eius inspexisse videtur; cf. infra.

PKAEFATIO. VII

ut hi ipsi eUgerentur, quibus renm Ludou-ici regis scriptor annaJes suos orientalis regni maximos adnecteret.

Secundae partis auctor Ruodolfus iJJe Fuldensis coenobii presbyter et monachus fuit a. 865. Mart. 8. mor- t»i<s. quem etiam Vitae S. Liobae (SS. XV), Jibri de miracuJis sanctorum in eccJesias Fuldenses transJatorum (SS. XV) Trans- Jationisque S. AUxandri (SS. II) partis p)'ioris auctorem novi- mus. In hanc igitur partem nomen AnnaUum Fuldensium veJ optime quadrat, quoniam scriptor, etsi eum annis 847 — 859. pJerumque Mogontiaci habitavisse probabiJe est, tamen et antea et postea atque etiam inter hos annos saepius Fuldae versatus esse et omnia fere ibi videtur scripsisse. Tamen haec pars ita non sui tantum monasterii res spectat, ut regii potius Franciae orientaJis annaJes dicendi sint. Nam scriptor cum regni regis- que negotia vel maxime curat, tum ipso rege famiJiariter usus et ab iJJo eisque, qui circa iJJum erant, de omnibus, quae gere- Jmntur, certior factus partibus regis semper favet; atque etiam liortutu iJJius ridetur opus suum suscepisse auspiciisque eius perfecisse.

Archetypum JRudolfi, cui FuJdae appendices quaedam ad annos 864. et 865. pertinentes adiunctae videntur esse, periit, neque exempJa eius exstant; sed a. 897. in AJtahense mona- steriinn perJatum a Ubrario AJtaliensis codicis primo cum codice Batisbonensi amisso coJJatum est.

Tertiam operis partem a Meginhardo eoclem, qui TransJationem S. AJexandri a JRudoJfo inceptam perfecit, FuJ- densi monacho a. 888. mortuo, inde ab a. 869. Mogontiaci conscriptam esse JRethfeJd J. J. comprobavit. Hanc scriptor, etsi forsitan ipse appendices iJJas JRudoJfi Jibro adiecerit, tamen non eidem codici adiunxit, sed totum opus de integro scripsit, for- tasse propterea quod a Liutberto archiepiscopo in metropoJim vocatus Jibrum monastexii iJJuc auferre non potuit. Quo in transcriJjendo cum in annis 856. et 863. pauca midavit, tum epistidas in fine additas praetermisit x et appendices paene totas in novas formas redegit, sed rationem scribendi ita in omnibus servavit, ut secunda pars et tertia usque ad a. 882. paene unius qperis apeo&em praebeant. Quamquam enim Meginhardus non tam regis quam archiepiscopi auspiciis videtur scripsisse, tamen,

1) Has epistulas in archetypo secundae partis fuisse et verba Scripturam autem utriusque partis quisquis curiosus scire voluerit, in nonnullis Ger- maniae locis poterit invenire ab auctore tertiae pro eis posita esse, eius rei V. Cl. Bresslau hoc quoque argutnentum benigne mihi suppeditavit, quod in fine anni 876. simili modo dicitur : Cuius sacramenti textus theutonica lingua conscriptus in nonnullis locis habetur.

VIII PRAEFATIO.

dum Liutbertus archicapellanus in aula regis summam rerum gerebat, utrumque pariter respicere potuit. Sed eadem re factum i -.*••/. ut, simulatque ille munere suo privatus est, etiam annales statim regi favere desinerent. Fropterea ab a. 882. ratio operis ita immutatur, ut anni 882 — 887. alitis auctoris esse visi sint, praesertim cum etiam codices nonnidli hoc loco finiantur. Tamen et hanc partem Meginhardo assignandam esse veri simillimum est ; qui Ludowico minore mortuo, fortasse ut ojms suum novo domino Karolo imperatori mitteret, videtur alterum sibi exemplar confecisse. Qua in re iterum nonnidla atque maxime in ea, quam ipse scripserat, parte mutavit. Prioris recensionis, quae in a. 882. desinit, exemplum est codex Schlettstadensis, alterius, qiunn scriptor usque ad a. 887. continuavit, unum exemplar iam a. 882. translatum Ratisbonae videtur continuatum esse, aliud, quod unum etiam nunc exstat, est codex Vindobonensis nr. 615 signatus.

Continuati onum Baiovaricarum prima Ratisbonae, ut diximus, exemplari secundae recensionis inde ab a. 882. ad- iuncta est. Quae quousque perducta sit, quoniam et ipse codex periit neque exempla eius servata sunt, nescimus. A. 897. autem Altaliae, ut videtur, ex hoc et Rudolfi archetypo tunc Fulda illuc allato tertia conglutinata est recensio, quae duabus continuafionibus brevissimis eiusdem generis aucta in ipso codice Altahensi ad nostra tempora durat.

Trium igitur recensionum exempla exstant, quarum sin- gulae singulis codicibus nituntur, ex quibus ceteri omnes pen- dent. Sunt enim hi codices:

1) codex Schlettstadensis nr. 11 ex bibliotheca Iohannis Fabri vicarii et presbyteri (f 1470), saec. X. ineunte Worma- tiae exaratus; quem V. Cl. H. Bresslau Argentorati mihi ac- curatissime contulit K Exit in anno 882. verbis extra civitatem facta; ad a. 838. margini adscriptum est Huc usque Enhar- dus, similiter in fine a. 863. Huc usque Ruodolfus.

Huius codicis inter a. 1464. et 1470. Wormatia ablati exemplum quoddam ibi remansit, cuius haec duo sunt apo- grapha:

la) codex Havniensis inter Arne- Magnaeanos nr. 830, a. 1496. in monasterio Kirschgarten ex Wormatiensi tran- scriptus;

1) Cf. 'Neues Archiv' XVII, p. 85 — 87, ubi etiam exponitur, codicem non pro archetypo primae recensionis haberi posse; quibiis argumentis idem vir humanissimus hoc addendum mihi permisit, quod ad a. 875. post verba Interea Hludowicus Italiae imperator (p. 84>, ubi lacunam ab auctore re- lictam esse patet, in codice 1 nihil spatii intermissum est.

PRAEFATIO. IX

lb) codex Monacensis Jatinus nr. 1226, a. 1540. a Dietrico Bet/sachero doetore IngoJstacJensi Wormatiae exaratus: utrumque ij)se in hibliotheca Sundiensi magna ex parte cont/di.

2) codex Vindobonensis nr. 615 saec. XI., qui nsque <i<l (i. 887. pertinet, unum secundae recensionis exempJum; quod quondam b. m. Pertz contuJit, V. Cl. Herzberg-FrdnkeJ muJtis Jocis denuo examinavit.

3) cod. Lipsiensis, oJim Altahensis, Frehero bene- ficio N. V. Marci Velseri praebitus, a Ioh. Fr. Christio pro- fessore ordinario Halensi, postea Lipsiensi, a. 1728. emptus et 'ni ' Xoctibus academici/ 1729, nr. 15. 29. 30 descriptus, sed post mortem iJJius (f 1756) cJenuo obJivione obmtus, donec in bibJiotheca Li^jsiensi a Naumanno bibJiothecario inventus est; qni in 'Seraper tomo I. Jectiones eius pubJici iuris fecit. Est fundamentum tertiae recensionis, quam AJtahensis quidam lihrtirius ex archetypo BudoJfi et IiatisJjonensi secundae recen- sionis codice db a. 882. usque ad a. 897. continuato videtur composuisse, adiunctis duorum auctorum additamentis , quae usque ad a. 901. pertinebant1. Sed ex decem quaternionibus 33 foJia perierunt, sciJicet primum, quod vacuum manserat, quarfus, sextus, septimus quaterniones integri (a. 850 — 860. 869 — 88 1), noni folia interiora quattuor (a. 894. 895J decimi quartum (a verbis ad socios in a. 900,), quintum, sextum, octavum maxima ex parte vacua; cJauditur igitur nunc in a. 900. mutiJus, sed uJtra a. 901. eum non pertinuisse codicibus ex eo derivedis demonstratur. Praeterea secundi quatemionis foJia intima duo mature exciderunt, pro quibus cdia (f. 11 et 12) iaiii 8<tec. XI. inserta sunt ex aJiquo secundae recensionis codice translaia*.

Ex AJtaliensi hi codices derivati sunt:

3a) fragmenta Monacensia duorum foJiorum saecidi X. snh fiJis codicis Jatini Monacensis nr. 15121 (Bebdorfiani) in- '< nfii. quae ad annos 820 — ^h.pertinent; contidit b. m. G. Waitz;

3b) fragmenta Bernensia nr. 746 saec. XI., unius quaternioms foJia duo extrema, quae ad annos 771 — 772. et 776. spectaini; ipse Halae contidi;

3c) codex Vindobonensis nr. 451 saec. XI. (apud Pertzimn B), qui totum opus continet; praesto mihi erat com- paratio Perteii a. 1821. facta, quam V. CJ. Herzberg-FrdnkeJ jilnrihns locis compJerit :

1) Dtmrum codieis paginarum (fol. 25 et 43') imagines W. Arndt exhibet 'Schrifttafeln' (ed. 2) p. 46. 2) Pertinent a verbis et patria pulsus in a. 808. (p. YJ) usque ad verba deinde simili in a. 814. (p. 19>,- intra hoc spatium codicem 3* signavi.

X PRAEFATIO.

3d) codex Vaticanus inter codices reginae Christinae nr. 633 saec. XI., qui desinit in verbis pasca Radesbone mansit in a. 883., ipse non mutiJus, secl ex mutiJo codice de- srriptus; contuJerunt eum b. m. Heller et V. CJ. Holder-Egger.

3e) codex Bruxellensis nr. 7503 — 7518 saec. XII. exeuntis, idem, qui etiam Thietmari chronicon, sed manu multo rcccntiore exaratum continet. Finitnr eisdem verbis quibus Sc in a. 901; eas partes, qnae codici 3 desunt, V. Cl. E. Ouver- leaux Bruxellis mihi contulit ;

3f) codex Aventini archetypus, qui inter Annales Alta- henses etiam Fuldenses continet ex ipso Altahensi codice tran- scriptos. Cf. de eo Annalium Altahensinm editionem aJteram p. VI. VII.

Codices 3b — e ex uno exemplo codicis 3 fluxerunt antca scripto, quam folia 11 et 12 Ulius renovata snnt. Hoc nescio an codex 3a fuerit ; quodsi is mutilus iam fuit, cum 3d ex eo transferebatur, necesse est codicem 3e, qui post illnm exaratus est, ex alio quodam exemplari eius translatum esse ante 3d scripto. Aventini temporibns etiam nonus et decimus codicis AJta- hensis quaterniones mtdiJi erant ; quartus tamen, sextus septi- musque etiam M. Frehero praesto fuerant, cuius editio hanc ob rem ad has Jacunas expJendas adhibenda est.

Omnwm igitur codicum manu scriptorum et eorum, qui etiammmc exstant, et eorum, qui perierunt, quot quicJem in- vestigari possintx, stemma hoc est: E

Jl E = Einhardi archctiipum ( — 838,).

— T7T* R = Bndolfi archetypum ( — 863,)

f* * cum appendicibus ( — 865J.

M II 1 M I = Becensio I. auctore Meginhardo

| (— 882;.

CB 2 W M II = Becensio II. auctore Megin- ' ' , 'n) \ hardo ( — 887,).

LJLl — _. a CB = Continuationis Batisb. archet.

(— 897/ W = codex Wormatiensis amissus. P = Pithoei editio. F = Freheri editio.

1) Alios fortasse quotlibet his interpositos fuisse minime nego.

PRAEFATIO. XI

Praeterea anni 857. partem incertum ex qno codiee trans- laiam Pertzius in primo folio codicis cuiusdam Lipsiensis saec. XII. (repos. I, nr. 4:7) invenit et inde ad editionem suam adhibuit; item ex 'codice sancti Trudonis' J. G. Eckhart in Commentarii de rebus Franciae orientalis tomo II, p. 451 partem anni 856. excerpsit, sed (cf. p. 46,) ita cum codice Vindobonensi 615 (2) congruentem, ut 'aut eundem codicem aut ah eo proximum fuisse' iampridem Pertz (SS. I, p. 342,) s-uspi- catu8 sit. Fortasse ille hunc codicem cum altero Vindobo- nensi (3c) confudit, qui propter annum 738. sancti Trudonis dici poterat.

E codice 3c cum Petri Bibliothecarii , quae dicebatur, Historia Francorum abbreviata1 tnm AnnaUum Mettensium partes magnae inter annos 838. et 858. et una sententia anni 867. (Iste Robertus — aequiparari potuissent) fluxerunt ; qni propterea non eam merentur curam, quam Pertz eis tri- buit. At Monachus Kirschgartensis, qui in Chronico Worma- tiensi circa a. 1500. conscripto ea, quae ad Wormatiam spectant, nsque ad a. 882. omnia fere excerpsit, non solum codice Wor- matiensi amisso (W), sed etiam ipsius Einhardi archetupo (E) usus videtur esse, quoniam non modo se 'libellum eius penes se habere' asseverat, verum etiam in fine anni 838. ante verba Huc usque scripsit Einhardus unam sententiam, quae in omnihus codicibus deest, exhibet (v. p. 28^.

Praeter hos Adamus Bremensis et Sigebertus Gemblacensis arrnules nostros adhibuerunt, eisdemque sed aliis auctorihus intercedentihus etiam Herimannus Augiensis2, Annales Hers- fetdenses, Marianus Scotus, Annalista Saxo, Gobelinus Persona 3 usi xunt.

Editiones meam hae antecesserunt :

1) Petri Pithoei inter Annalium et historiae Francorum ab a. 708. ad a. 990. scriptbres coaetaneos XII Paris. a. 1588. ex codice 3d4;

2) Marqu. Freheri in prima parte Scriptorum rerum Germanicarum FranJcofurti a. 1600. et denuo impressa a. 1624. ex editione Pithoeana et codice 3, cui quartus, sextus, septimus guaierniones tnnc nondum deerant, qnamquam nonus et decimus etiamtum muttti fuerunt;

1) SS. I, p. 416 — 418. 2) Herimannum ex annalibus maioribus Ala-

mannicis, qui nondum exstant, paene omnia hausisse constat; illi autem non minus quam ceteri omnes, quos mpra enumeravi, communi auctore annalibus quibusdam Fuldensis monasterii videntur usi esse, qui usque in saeculum decimum continuati etiam Continuatori Reginonis usui fuerunt. 3) Cf. A. Hagemann, 'Ueber die Quellen des Gobelinus Persona', Diss. Hal. 1874. 4) Quod primus G. Waitz cognovit ('Neues Archiv' II, p. 330,).

Xn PRAEFATIO.

3) A. Chesnii in Historiae Francorum scriptorum tomo II. Paris. a. 1638. ex amhahus illis conflata;

4) B. G. Struvii in Frelieri Scriptorihus Argentorati a. 1717. denuo editis editio, annis 882—887. secundae recen- sionis1 et fine operis ah a. 900. 2 aucta et ex editioniJms pro- pinquorum operum correcta;

5) M. Bouqueti in tomis II. V. VI. VII. VIII. Ilerum Francicarum et GaJJicarum scriptorum Paris. a. 1757. sqq., qui uJtima Jacuna, quae in annis 894. 895. remanserat, a Genti- lottio e codice Sc expJeta3 primus pJenum textum praehuit ;

6) G. H. Pertzii in MG. SS. I, p. 337 — 415, qui primus in soJis Jihris manu scriptis optimis textum constituere studuit ; e quihus Vindohonenses ipse consuJuit , SchJettstadensi autem curis Ghr. M. EngeJhardti Argentoratensis parum accurate coJJato et AJtahensi, qui tunc Jatehat, e Christii adnotationihus

Ad hanc editionem e stemmate supra constituto apparet soJos codices 1. 2. 3 adhihendos esse, nisi codici 3 aJiquantae partes deessent annos 850—860. 869—881. 894—895. 900 — 901. compJexae; quas ad suppJendas ctiam codices inde derivati FreJwrique editio conferenda sunt.

Ipsorum autem Jihrorum 1. 2. 3, uhi inter se dissentiunt, qua ratione aestimanda sit auctoritas, iam ' cxponamus. In prima aJteraque partihus codici S, cum a ceteris discrepat, pJus trihuendum, quoniam iJJe, nisi mendum apertum est, e JRudoJfi archetypo (R) hausisse existimandus est, cum hi Jectionem ah auctore primae recensionis mutatam exhihere videantur. Uhi autem 2 et 3 pari modo a codice 1 differunt, hunc, nisi Jihra- rius paJam erravit, primae recensionis, iJJos secundae textum exhihere verisimiJe est, ita ut contra soJitum usum in ipso maiore numero semper minor insit auctoritas; 2 tamen, cum soJus ceteris obstat, nidlius auctoritatis est. In tertia parte 1 praevaJet, quia ad arclietypum primae recensionis redit; sed alterius quoque recensionis Jectiones, quae codicihus 2 et 3 ex- hihentur, siquidem ea eiusdem auctoris est, in textum recipiendae sunt. Quod ita feci, ut ea, quae auctor p>ostmodo addidit, se- cundum soJitum morem uncis quadratis incJuderem, ea autem, quae in aJtera recensione omissa sunt, rotundis. Finis secundae recensionis ah a. 882. nsque ad a. 887. in uno codice 2 exstat ;

1) Quos Lambecius e codice 2 in Comment. de biblioih. Caes. Vind. II, c. V, p. 345 sqq. publici iuris fecerat. 2) Leibnitius ea, quae Frehero deerant, in Script. rer. Brunsvic. I, p. 192 e Bruxellensi, tunc Antwerpensi codice (Se) ediderat. 3) In Muratorii Rer. Ital. script. tomo II. parte II. p. 119.

PRAEFATIO. XIII

citins lecHones ex usu scriptoris in prioribus annis observato corrigere studui. Similiter in continuatione Ratisbonensi, ubi menda codicis 3 cognoscere mihi visus sum, ea correxi ; in AMahen8tbu8 auiem continuationibus eum ut archetypttm quam aeeuratissime reddidi, numeris quoque foliorum margini appositis.

Per totum Jibrum numeros paginarum Pertzianae editionis in margine notavi, cuius etiam adnotationes pJurimas retinui.

Denique viris humanissimis et doctissimis E. Diimmler, qn/ et hoc opus ipse mihi mandavit et assidue adiuvit, et H. BressJau, qui non Jectiones soJum codicis Schlettstadensis accuratissime coJJati mecum commimicavit, sed etiam pJaguJas incJe correxit, itemque VV. CCJJ. Baier, Birlcet Smith, Hartwig, BiezJer, Wustmann bibJiothecarum Sundiensis, Havniensis, HuJcnsis, Monacensis, Lipsiensis praefectis, quorum benevoJentia mihi concessum est, ut codices Lipsiensem HaJae, Havniensem , <t Monacensem Sundiae conferrem, necnon S. Herzberg-Franlcel et E. OuverJeaux, qui codices Vindobonenses et BruxeJJensem aJi- qua ex parte mihi contuJerunt, gratias ago maximas.

Scribebam Sundiae mense Augusto a. 1891.

F. KURZE.

CORRIGENDA.

P. 3 n. *) pro voce Karoli lege Karli. p. 36 lin. 25 &#e vassallo* et

ib. n. x) adde vasallo 1. 2. p. 38 lin. 1 te#e Grisalbertoc e£

ib. n. c) gisalberhto 3.

ib. lin. 13 %e Thachulfumk et

ib. lin. 28 %<? Rec. II.

ib. n. k) thaculfum 1; cf. p. 49.

ib. n. 1) fe<?e Ostfr. Reich. p. 40 n. 3) lege in quo. i>. 43 lin. 15 %e Aquitaniorum * e<

ib. n. i) aquitanorum 3. p. 44 n. 4) <wfcfo: Visbeccense (Boehmer, Fontes IV, 498> vir doc- tissimus videtur dicere; cf. etiam H. de Lerbeke, Chron. episc. Mind. apud Leibnitium, SS. rer. Brunsv. II, p. 159. p. 46 lin. 5) lege Rastizc et

ib. n. c) rastizes 2; rastices Zc.d.e. p. 48 Un. 23 lege oratorium. p. 98 n. c) lege liutuuardus.

p.343.

'ANNALIUM FULDENSIUM PARS PRIMA

(SELICtENSTADENSIS)

AUCTORE EINHARDO

A. 714—838.

GESTA QUORUNDAM FRANCORUM REGUM».

Pippinus^"1 filius Ansgisi*, dux Francorum, post mortem "Wolfaldi Chron. Laur. ducis partem Austriaec regebat, obtinuitque d regnum Francorum per annos XXVLT cum regibus Hludowicoe, Hildiberhto f et DagaberhtoS. Moritur anno secundo Anastasii imperatoris, qui est ab incarnatione Domini annus DCCXILU. Huius filius Carlush ex Alpheida*, quam 2 4Si). posthabita priore coniuge Pliclithrudek duxit uxorem, subchr.L. honore maiordomatustenuit regn um Francorum annis XXVII.

DCCX V. Post3 mortem Pippin i Plichthrud 1 relicta e i u s vidua incomparabili odio contra Carlum"1 succensa custodia eum publica ob- (A.Mett.7U). servari iubet. Unde ille divino auxilio liberatus primo 4 certamine c o n t r a Chr. L. i, 1. Radbotum« regem Fresonum ° pugnans, dum fortiter dimicat, magnum exercitus sui damnum consequitur.

DCCXVL Raginfridus 1» maior domus et HilpricusQ rex cum ex- ercitur fines Coloniensiums et regiones Bbeno contiguas vastant1 ib. 2. acceptisque a Plichthrude" muneribus revertuntur.

*) filii domni Arnolfi Mettensis civitatis antistitis gloriosi add. Sc.

a) G. Q. F. R. des. 2. 3. b) DCCXIIII. Pippinus 3. c) austrie 3. d) optinuit-

que 1. 2. c) hludawico 2; hlodawico 3. f) hiltiberto 1. 2. g) dagoberto 1. 2.

h) carolus 1. 2. i) albheida 3. k) plidthrude codd. 1) plidthrud 1. 2; plidthrurt 3. m) karolum 1. 2. n) ratbotum 1; radbodum 2. o) fresorum 3. p) regiufredus 1. 2. q) hilpericus 1. 2. r) exertitu 3. s) colonensium 2. 3. t) vastans 1. u) blidthruda 1. 2; ab liudthruda 3.

1) Pippinus — DCCXHII. ex Chronico Laurissensi (Ann. Laur. minoribus), quod post Pertzium (SS. I, p, 112 — 123,) denuo ed. G. Waitz, 'Sitzungs- berichte der Berliner Akademie' 1882, 399 — 415. 2) quam — uxorem

ex Annalibus quibusdam (Baioaricis) nunc amissis, olim circiter ab a. 687. usque ad a. 796. pertinentibus ; de quibus cf. praefationem. 3) Post —

liberatus ex Annalibus eisdem amissis; e quibus alii derivati sunt, quos in monasterio S. Dionysii ortos esse Piickert ('Bei-ichte d. Verh. d. Gesellsch. d. Wiss. zu Leipzig', 1884, p. 106 — 190,) lyrobarit, magna ex parte in Mettensibus (SS. I et XIII) servati. 4) primo — consequitur ex Chron. Laur. I, 1 (i. e. Karli anno 1).

1

2 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

Cbr.L. i, 3. DCCXVII. Raginfridus» et Hilpricusb rex in Vinciaco die domi-

nica ante pascha cum Carloc pugnantes tergad vertunte; quos Carlusf (A.Mett.7i8). fugientes? cedendo persequitur usque Parisios. His temporibus

Winfridusl», qui et postea, cum episcopus ordinaretur, Bonifacii nomen

accepit, doctor catholicus natione1 Anglus primum Romam, deinde cum

auctoritate Gregorii papaek in Franciam1 ad praedicandum m verbum

Dei venit. Chr. L. i, 4. DCCXVLH. K a r 1 u s <" victor reg r e diens Coloniam v e n it receptis-

que a Plichthrude« thesauris patris sui regem sibi constituit Hlotharium» ib.5. nomine, non potestate. Hilpricusb etP Raginfridus» auxiUo Eudonis

ducis Aquitaniorum instaurata rursus acie superati fugantur

a Carloc. ^^ ib. 6. DCCXVTLH. Karlus ** • • ad Eudonem mittit et Hilpricum <i , q u i a d

eum confugerat, per legatos recipitr. Quo tempore Hlotharius (A.Mett.7i8). rex mortuus est. Bonifacius vir sanctissimus a praesule sedis

apostolicae Gregorio Mogonti a c ae ■ civitati, metropoli Germaniae; *archi- *P. 344.

episcopus ordinatur et legatus Germanicus Romanae* aecclesiae in Fran-

ciaml mittitur. Qui praedicatione sua multos populos, Thuringorum

videlicet, Hessiorum et Austrasiorum, ad fidem rectam, a qua diu ab-

erraverant, convertit, monasteria quoque monachorum et virginum primus

in partibus Germaniaew instituitv. ib.6. DCCXX. Mortuo Hilpricow Carlus*" Theotricum» in sedem

regni constituit. ib. 7. DCCXXI. Karlus f Raginfridum y persequ e n 8 z Andegavis civi-

tatem capita; postea Saxones vastando victor regreditur. ib.8. DCCXXH. Karlus1} Alamannos et Baioarios armis subegit.

(mJ! DCCXXHI. Iterum x Alamanni et Norici * pacis iura teme-

rare nituntur. ib. 10. DCCXXnn. Karlus b transito Ligere Eudonem fug a t vastata e t

incensa regione eius. ib. n. DCCXXV. Sarraceni ab Eudone in auxilium su u m vocati cum

rege suo Abdirama Gar o nnam Burdigalem q u e perveniunt cunct i s 1 o c i s

vastatis3 et aecclesiis0 igne crematis; basilicam quoque sancti Hilarii

Pictavis incendunt. ^2)- DCCXXVI. Karlusd Sarracenis cnm manu valida occur-

rens et auxilio Dei fretus regem eorum cum infinita multitudine pro-

stravit devictisque hostibus cum triumpho regreditur.

*) In cod. 3. manus s. XI. inter lineas addidit baioarii et in margine: Nota alamannos hic soluih sueuos appellari.

a) reginfredus 1. 2. b) hilpericus 1. 2. c) karolo 1. 2. d) contra 2. e) verterunt 3. f) karolus 1. 2. g) fugentes 3. h) uuynfridns 1. 2. i) nacione 1. k) pape 3.

1) frantiam 3. m) predicandum 1. n) plidthruda 1. 2; ab liudthrude 3. o) hlodha- rium 3. p) vero et 2. 3. q) hilpericum 1. 2. r) recepit 3. s) moguntiacae 2.

t) romane 3. u) germanie 3. v) constituit 1. 2. w) hilperico 1. 2. x) thiotricum 3. y) reginfredum 1. 2. z) presequens 2. a) cepit 2. b) karolus 1. 2. c) eccl. 3.

d) karolus 1. 2; Karalus 3.

1) Mortuo Chluthario rege Karlus — recipit Chr. Laur. 2) Per idem

tempus Eudo — nititur Chr. Laur.; quae verba in eo, quo noster usus est, exemplari exstincta videntur fuisse, ita ut pro Eudo legeret eidem. Ceterum omnia, quae ad a. 723 — 725. narrantur, uno anno 731. facta sunt. 3) cuncta vastantes, ecclesias igne crematis Chr. Laur. secundum editiones; ubi vastatis legendum esse equidem crodiderim.

AUCTORE EINHARDO. A. 717-738. 3

DCCXXVH. Karlus» Burgundiam peteng Lugdunum et civitates Chr. L. i, 13. reliquas suae dicioni^ subegit. (733).

DCCXXVHI. Eudo dux moritur et Carlusa Aquitaniae provin- ib.u. ciam*> absque bello recepitd. (735).

DCCXXVHII. Karlus» navali evectione regnum Fresonume in-ib. 15. greditur interfectis que quamplurimis Popponem ducem e o r u m (734). interemit subversisque lucis et fanis victor cum praeda magna revertitur.

DCCXXX. Sarraceni ' collecto exercitu f Avinnionem urbem ib. 16. capiunt et circumquaque regiones devastant. (737).

DCCXXXI. Karlus» adsumptis& armis urbem Avinnio- ib.n. nem^ obsidione vallat instructis q u e machinis capi e n s magnamSarra- cenorum stragem efficit.

DCCXXXH. Karlus a Gothorum fines penetra n s Narbonam ob- ib. 18. sidet, rege Sarracenorum Athimai intus incluso.

DCCXXXIH. Sarraceni de Hispaniak audientes urbem obses-ib.19. s a m armati superveniunt; contra quos Carlus a dimicans regem cum ib. 20. populo usque2 ad intern i t ionem 1 delevit. (A.Mett.737).

DCCXXXinx Sarraceni3 a Carlom in bello superati; ib.20. qui gladium effugere poterant, ascensis navibus dimersi sunt in mari.

DCCXXXV. Franci Carlo"13 duce Sarracenos proterunt, ib. 21. praedam" magnam ducentes et captivorum multitudinem.

DCCXXXVT. Regionem Gothicam Carlusa cum Francis in-ib.22. *p- 345. grediens urbes famosissimas *Nemausum, Agatem et reliqua castella ° capit, destructis muris et moeniisP-4 earum usque ad fundamenta.

DCCXXXVH. Carlusa Saxones tributarios fecitQ. ib.23.

DCCXXXVHI. Carlu8a regionem Provinciam1* ingre s s u s Mau- ib. 24. 25. rontum ducem, qui dudum Sarracenos per dolum invitaverat, fugere compulit*.

*) Huius 5 Karoli dampnationis meminit Ingmarus in prologo Vitae beati Remigii, quam nos de alia hystoria assumentes addidimus isti ; ut scriptura dicit : Qui reddit mala pro bonis, non recedet Prov. 17, 13. malum de domo eius. Quod vero de8 Rigoberto in episcopatu violentia crudeH deposito* et de aliis rebus aharum fecit eccle- siarum, iusto Dominus iudicio reddidit in caput Karli Martelli eius filioli, sicut antiquorum veridica constat scriptura" huius- modi relatione. Sanctus Eucharius Aurehanensium episcopus, qui in monasterio sancti Trudonis requiescit, in oratione positus ad alterum est seculum raptus et inter cetera, sibi quae Domino

a) Karolus 1. 2. b) sue ditioni 3. c) provintiam 3. d) recipit 2. e) fresornm 3. f) exertitu 3. g) ass. 1.2. h) avennionem 3. i) deest 1.2. k) ispania 3. 1) inter- netionem 2. m) karolo 1. 2. n) predam 1. o) deest 2. p) mgniis 2. q) facit 2. 3. r) provint. 3. s) di c. t) depto e. u) scriptum c.

1) Ea, quae de a. 730 — 736. dicuntur, omnia ad a. 737. spectant. 2) usque — delevit ex Annalibus illis amissis; cf. Mett. 737. 3) Sarr. — superati et Carlo — proterunt iterationes rei narratae; a. 732 — 735. ad eandetn puanam apud Birram fluvium factam pertinent. 4) et reliquas capiunt

destructis moeniis Chron. Laur.; sed muros et moenia destruens suburbana et castra illius regiones vastavit Cont. Fred. 20. Quamobrem hoc quoque loco nostrum Annalibus illis amissis usum esse veri simile est. 5) Ex concilio Carisiacensi a. 858. apud Bouq. T. III, p. 659. P.; cf. Dummler, 'Ostfr. Reich' I, p. 437 sq.

1*

4 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

Chr.L.1,25. DCCXXXVHLT. Carlusa.i Provinciam» totam et cuncta eius

(A. Mett.) jQca marjtima guaec dicioni subegit.

ib.26. DCCXL.d Pax2 et quies regno Francorum per Carlume

(A-MeM)redditur ad tempus, Gothisf superatis, Saxonibus et Fresonibus subact i s , expuls i s Sarracen i s , Provincial i b u s ° recept i s. A.Sith. DCCXLI. Carlus» anno regnis sui XXVII.3 moritur Carisiaci et

(Mett.)ftpU^ ganctum Dionisium sepelitur. Cuius filii Carlomannus h et Pippinus sub obtentu » maiordomatus totius Franciaek regnum suscipiunt et inter se dividunt. Chr.L.n,i. DCCXLII. Karlomannus» et Pippinus 1 Hunaldum m Aquitani a e 4

ducem imperio suo resistentem bello superatum ad Wascones ib. 2. fugere compellunt; simul et Alamannos duce Theotbaldon re- bellareo temptantes mira celeritate comprimunt. A.Sith. 742. DCCXLTTF. Karlomannus» et Pippinusl Odilonem P ducem Baioa-

riorumQ rebellare conantem proelio1 superant. A. Sith. DCCXLIIIL Karlomannus h cum Odilone s duce Baioariorum pacem

V. Sturmi facit *. His temporibus fundari coeptum* estFuldense coeno- 12.13. Diumu a sancto Bonifacio in solitudine Bochoniav*6.

donante conspexit, vidit hunc Karlum in inferno inferiori tor- queri. Cui interroganti ab angelo eius ductore responsum est, quia sanctorum iudicatione, qui in futuro iudicio cum Domino iudicabunt quorumque res abstulit et divisit, ante illud iudicium anima et corpore sempiternis poenis est deputatus et recepit cum suis peccatis poenas propter peccata omnium, qui res suas et facultates in honore et amore Domini ad Sanctorum loca luminaribus divini cultus et alimoniis servorum Christi ac pau- perum pro animarum suarum redemptione tradiderant. Q.ui in se reversus sanctum Bonefacium et Fulradum, abbatem sancti Dionisii et summum capellanum regis Pippini, vocavit eisque talia dicens signum dedit, ut ad sepulchrum eius irent et, si corpus eius ibidem non repperissent, ea, quae dicebat, vera esse crederent. Ipsi autem pergentes ad sepulchrum, ubi corpus ipsius humatum fuerat, sepulchrumque eius aperientes, visus est subito exisse draco et totum illud sepulchrum inventum est deni- gratum, ac si fuisset exustum. Hoc ideo scriptum est, ut omni- bus legentibus nota fieret eius iusta dampnatio, per quem facta est rerum ecclesiasticarum iniusta ablatio add. 3c. *) In marg. cod. 3. manus saec. XIII. add.: Odilo dux; ab hoc Altach fundatur monasterium anno Domini DCCXLo primo.

a) Karolus 1. 2. b) provint. 3. c) sue ditioni 3. d) DXL. 3. e) karolum 1. 2.

f) gothonis 3. g) ducatus 2. h) carhn. 3. i) sub optentu 1 ; s. obtentu 3. k) frantie 3. 1) pipinus 3. m) hunaltum 1. 2. n) thiotbaldo 1. 2. o) repellare 3. p) 5dilonem 2. q) baioariorum ducem 1. r) prglio 1 ; prelio 3. s) odelone 1. t) ceptum 3. u) ceno- bium 1, 3. v) boconia 3.

1) cunctam Prov. et mar. illa 1. s. d. s. Chron. Laur.; totaque Provincia usque ad litus maris peragrata Ann. Mett. 2) Carlus Gothos superatos

— Provinciales receptos regnum Francorum feliciter possidens Chron. Laur.; interiora regni sui cum pace disponens Ann. Mett. 3) rexitque

populum Francorum annis XXVI, mensibus VI. Ann. Mett. 4) Ex

Annalibus amissis; Hunaldo Karolus princeps Aquitaniorum ducatum tribuit, . . . germani Aquitaniam vastant, fugientem Hunaldum persequentes Ann. Mett. 5) Ex Eigilis Vita Sturmi (SS. II), c. 12. et 13; cf. Ann. Fuld. antiqu.

AUCTORE ELNHARDO. A. 739-751. 5

*p.ue. *DCCXLV. Karlomannus ■ et Pippinusb simul Saxonum perfidiam a. Sith.

vastata eorum regione ulciscuntur et ' castrum Ohseburg capi u n t. Chr. L. n, 4.

DCCXLVI. Karlomannus «• Alamannos iterum res novas molientes a. Sith. nonnullis eorum interfectis compescuit. Bonifacius - archiepiscopus cum auctoritate sedis apostolicae annuente Karlomannoc duas(Chr.L.ll,5). sede s episcopale s constitu i t , u n a m in castro Wirziburg, u b i Burghar- (ib. 6). tum(1 collegam suum ordinavit episcopume, alteram in loco, qui v o c a t u r Eihst at ' , c u i AVillibaldus episcopus ordinatus est.

DCCXLVTI. Karlomannus a relicta, quam tenebat, potestate Romam a. Sith. vadit ibique mutato habitu rehgiose victurus in Casinum ad sanctum Bene- dictum secedit et3 monachus efficitur. Chr.L.ll, 7.

DCCXLVHI. Gripho frater Karlomanni ■ et Pippini potestatem a. Sith. quandam affectans ad Saxones se contulit. Pippin o v e r o per Thurin- Chr- L^n>

giam e ingres s o Saxoniam super fiuvium Obacra *• * in loco, qui dicitur Horoheim, Saxones occurrentes Griphonem cum eo pacificare cupient e s. ib. 9. Gripho autem nec Saxonibus nec Francis se credens in~' Baioariam fugit. (A. Mett.749).

DCCXLVIIH. Pippinus b in Baioariam pergens Tassilonem n e - ChJ- L- J1» potem6 suum natum ex Hiltrudei sorore sua ducem ibi constituit Griphone et Lantfrido inde eductis*.

DCCL. Pippinus Griphoni in partibus Niustriaek duodecim comi- ib. n. tatus1 dedit, sed ille nec ibi se tutum esse ratus ad Weifariumm ducem Aquitaniae" secessit.

DCCLI. Pippinus mis s a Romam legati o n e Zachariam papam o inter- ib. 12. rogat de regibus Francorum ex antiqua Meroingorum 7 stirpe d e s c e n - dentibusP; qui reges quidem dicebantur, sed potestas regni tota apud maiorem domus habebatur, excepto quod chartae et privilegia regis nomine scribebantur ; etH ad Martis«i campum, qui rex dice-

*) In margine cod. 3. add. man. s. XIII. : Tassilo dux Chiemsinum et Porich fundavit et Phaffimuenster prope Genabum.

a) Carlm. 3. b) Pipinus 3. c) carlom. 1 ; carlm. 3. d) burchartum 1. 2. e) deest 2. f) eichstat 2. g) thuringeam 3. h) obarcra 2. i) hiltniila 1. 2. k) neustriae 1. 2. I) oonimitatus 2. m) uueipharium 1. 2. u) cquitauiae 2. o) pape 3. p) desceu- ilentium codd. q) et martis 3.

1) et castrum Ohseburg capit Chron. Laur. 2) Bonifacius — est ex

eodem videlicet fonte, unde res de illo a. 717. 719. 754. relatae petitae sunt. Quetrum ultima oriyo in Willibaldi Vita Bonifacii (ed. Pertz, SS. II, p. 331 — 353; Jaffe, Bibl. III, p. 422 — 47 1) invenitur; sed ea ipsa auctorem nostrum usum non esse consentaneum est, propterea quod a. 717. et 719. cum Ann. Mett., a. 754. cum Chron. Laur. ad verbum convenit; ex quo con- sequitur haec omnia Annalibus illis amissis esse tribuenda. 3) et mon.

eff. ex Chron. Laur. 4) Hobacar Chron. Laur.; Obacra Ann. Mett.

5) in Baioariam confugit Ann. Mett. 6) Hiltrudem sororem Pippini

cum Tassilone filio parvulo Chron. Laur. II, p. 9. 7) Einh. Vita Kar. 1 : Gens Meroingorum . . . sed opes et potentia regni penes palatii praefectos, qui maiores domus dicebantur, tenebantur. lortasse haec omnia ex Annali- lm illis amissis communi Chronici Laur. et Vitae fonte hausta sunt. 8) Ibidem: Quocumque eundum erat, carpento ibat, quod bubus iunctis et bubulco rustico more agente trahebatur. Sic ad palatium, sic ad publicum populi sui conventum, qui annuatim ob regni utilitatem celebrabatur, ire, sic domum redire solebat. At regni administrationem et omnia, quae vel domi vel foris agenda ac disponenda erant, praefectus aulae procurabat.

6 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

v^Kax l batur, plaustro bubus trahentibus vectus atque in loco emi-

"nenti sedens semel in anno a populis visus publica dona sol-

lemniter sibi oblata accipiebat, stante coram maiore domus et,

quaea deinceps eo anno agenda essent, populis adnun-

tiante; sicque rege domum redeunte ceterab regni negotia

maior domus administra b a t c . Orat ergo sibi decerni, quis

eorum iuste rex debeat dici et esse, is, qui securus domi

8edeatd, an ille, qui curam totius regnie et omnium nego-

tiorum molestias sufferat.

Chr.L.ii.12. DCCLLT. Zacharias papa ex auctoritate sanctiPetri apostoli man-

dat populo Francorum, ut Pippinus, qui potestate regia utebatur, nominis

Ch'HSTtTl'1|t(lu0 9ue dignitate frueretur. Ita1 Hildricusf rex, qui ultimus

J' ' ' Meroingorum Francis imperavit , depositus et in monasterium mis s u s

e s t , Pippinus v e r o i n civitate Suession u m a sanct o Bonifat i o K archi-

episcop o in regem unct u s h regni honore sublimatus est.

A.Sith. DCCLLlT. Pippinus iterum Saxonum perfidia provocatus regiones

Chr.L.n,i3. eorum devastat. In2 qua expeditione Hildigarius1 Colonensisk episcopus a

A. Sith. Saxonibus interimitur. Gripho frater P i p p i n i , cum Italiam petere

Chr.L. ii,u. conaretur, ins valle Maurienna a comitibus fratris sui occisus est.

1 a ^' vf Stephanus papa Romanus auxilium contra H a istulfum 4 regem Lango-

'bardoruml petens ad Pippinum in Franciamm venit; a quo honori-

ehr^L8!!6^; fice susceptus apud Parisios duos filios eius Carlomannum" et

' Carlum o unxit in reges.

A- ■ s'th- et * DCCLTTTT. Bonifatius P ■ 5 archiepiscopus Mogontiacensis 9. a e c c 1 e - *

s i a e r evangelizans s genti Fresonum verbum Dei martyrio t coronatur anno

episcopatus sui XXX VI., die quarto mensis Iunii. Post quem

v Steph! Lullus in" cathedrav eius sedit annosw XXXII. • Carloman-

nus **6 frater Pippiniy cum consilioz Haistulfi regis Lango-

bardorum1 in Franciam » veni e n s ad persuadendumh fratri, ne

exercitumc in Italiam duceret, non post multos dies Lugdunid

Chr.L.n,i8. vita decessit. Pippinus vero Italiam ingressus Haistulfum

a) que 3. b) caetera 2. 3. c) amministr. 2. d) sedebat 1. 3. e) regni totius 3.

f) hildericus 1. 2. g) bonifacio 1. 2. h) untus 3. i) hiltigarius 2. k) coloniensis 2 ; colonensis 1. 3. Chron. Laur. 1) longobardorum 1. 2. m) frantiam 1; fratiam 3.

n) carolom. 2 ; carlm. 3. o) karolum 1. 2. p) Bonifacius 1. 2. q) mogon . . ciensis erasis duabus Utteris 1; magont. 3. r) gclesiae 3. s) ewangelizans 3. t) martirio 1.3. u) deest codd. v) cathedram 1. 3. w) annis 1. 2. x) carlm. 3. y) pipini 1. z) con- solio 3. a) frantiam 3. b) supersuad. 3. c) exertitum 3. d) lucduni 3.

1) Ita et factum est per unctionem sancti Bonifacii archiepiscopi Suessionis civitate . . . Hildricus . . . in monasterium mittitur Chr. Laur. 2) In qua expeditione Hildigarius Ann. Einhardi, qui dicuntur, Hildigarius — interimitur Chr. Laur.; quapropter utrumque ex Annalibus amissis fluxtese suspicor. 3) In v. M. ex Chr. Laur., cetera ex Ann. Sith. 4) contra Langobardos A. Sith.; adversus Heistulfum regem Chr. Laur.; ad Pippinum Chr. Laur., cetera ex Ann. Sith.; apud monasterium beati Dionisii Vita Stephani II. (L. Duchesne, Le liber pontificalis 1886,) c. 23; duos — reges ex Chr. Laur. 5) Cf. supra a. 746; Bonifatius Mogontiacensis archi-

episcopus in Frisia martyrio coronatur Ann. Sith. 6) Carlomannus Pipp. fr. Lugduni diem obiit Ann. Sith.; nefandissimus Aistulfus Carolomannum fratrem benignissimi Pippini . . . Franciae provinciam ad obiciendum atque adveraandum causae redemptionis sanctae Dei ecclesiae et reipublicae Romanorum direxit Vita Stephani (ed. Duchesne) c. 30.

AUCTORE EINHARDO. A. 752—763. 7

superatum et Papiae inclusum obsides dare et res sancti Petri

red d e r e sacramento constri n g i t *. Stephanus l papa d u c e Hiero- Chr. L. n, 19.

nimo fratre Pippini Romam revertitur. v.Steph.

DCCL V. Haistulfus sacramenta mentitus collecto exercitu y"^etV Romam inpugnando circumdat, omnia extra urbem ferro et igne ' ep ' devastans. Cuius2 rei nuncium1* pontifex marino itinere missis legatis Pippino insinuat, deprecans et obtestans, ne coeptumc opus, quod sancto Petro promiserat, inperfectum relinqueret.

DCCLVI. Iterum3 Pippinus Italiam ingrediturd, Haistulfum Chr.L.n,20. Papiae e inclusum obs i d et, Ravennam cum Pentapoli redd e r e con p e 1 1 i t V. steph. et per Folratum missum suum sancto Petro apostolo et Stephano papae f vicario eius tradidit S . A g. h

DCCLVn. Haistulfus4 in venatione quadam equo lapsus regnum ciir. L. ii, 21. cum vita perdidit. Constantinus imperator Pippino h regi inter cetera A. Sith.

munera etiam organum mittit.

DCCL VHI. Pippinus h Saxoni b u s superati s tributum i n p o s u i t » , Chr. L. II, 22. ut trecentos equos singulis annis sibi solverent.

DCCLVnLT. Wai p h ari u s k • 5 du x i n Aquitania tirannidem ib. 23. exercens pressnras ecclesiarumi Dei movet111, depraedationes e t i n iustitias n m u 1 1 a s fac i t.

DCCLX. Pippinus Waiphariik ducis stultitia° permotus ib.23. d u c t o in Aquitania m exercituP iustitias q ecclesiarum l D e i facere rennuentemr rerum iniuste ablatarum restitutionem promittere sacra- mento coegit.

DCCLXI. Waiphariusk-6 iuramenta mentitus Pippino mo-ib.24. lestus efficitur, ferro et igni8 cuncta vastando Cavillionem* usque pervenit Pippinumque 7 sibi11 cum suis occurrere conpulitv.

DCCLXII. Pippinus cum Carlo^ fiho Burbonem, Cantelam, Clar- "***• montem aliasque civitates et castella pugnando capit ; ah i s que quam- 7^2. ' plurimis eius dominatuix subiectis etiam Beturicam y expugnat.

DCCLXHI. Tassilo nepos Pippiniz de exercitu P regis se sub-ib.25. ducens ad Baioarios secessit.

a) constingit 3. b) nuntium 2 ; nucium 3. c) inceptum 8. d) ingressus 3. e) papie 3. f) pape 3. g) tradit 3. h) pipin. 3. i) imp. 1. k) waphar. 3. 1) aeccl. 1. 2.

m) movit 2. n) iniusticias 2. o) stulticia 1. 2. p) exertitu 3. q) iusticias 1. 2.

r) renuentem 1. 2. s) igne 1. 2. , t) cabillionem 2. u) deeat 1. v) comp. 1.

w) karolo 1. 2. x) dominatiui 3. y) betruricam 1. z) pipini 1.

1) Stephanus papa Romam revertitur Ann. Sith., Chr. Laur.; dirigens- que cum eo . . . rex . . . fratrem suum Hieronimum Vita Stephani c. 39.

2) pontifex per marinum iter suos ordinans et ad eum in Franciam diri- gens missos . . . adiurans eum . . . cuncta, quae beato Petro polhcitus est, adimplendum Vita Stephani c. 42. 3) Iterum Haistulfus . . . ob- sessus est Ann. Sith.; Pipp. in It. proficiscit, Heistulfum P. i. obsedit et, ut res sancti Petri redderet, sacramento constringit. Rav. c. Pent. sancto Petro tradidit Chr. L. II, 20; Fulradus venerabilis abbas apostolo et eius vicario sanctissimo papae . . . tradidit Vita Stephani c. 47. 4) Haist. — equo ex Ann. Sith.; Heistulfus in ven. equo — perdidit Chr. Laur. 5) Haec, 'tantum ne annorum series rumperetur', ex eo, qui sequitur, anno anticipata esse Pertz (SS. I, p. 338> recte vidit. 6) Weiferus sacram. ment. vast. et depopulando usque Cav. perv. Chr. Laur. 7) Pipp. — conpulit ex duplicatione verborum sequentium orta.

8 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

^1""'^1!'-!5 DCCLXTTTT. Hoc1 anno contigit hiems » valida et praeter

etA.s.th.golitum prolixa

Chr.L.n,26. DCCLXV. Hruodgangus Mettensis^ urbis archiepiscopus corpora

A. Sith. 8anctorura Gorgonii, Naboris et Nazarii a Paulo Romanae sedis apostolico de * Roma in Franciam c trans t u 1 i t <l . Chr.L.n,26. DCCLXVI. Corpus sancti Gorgonii condi t u m es t in monasterio,

cui vocabulum est *Gorzia, sanct i v e r o Naboris in alio monasterio, quod *p. 348.

dicitur Nova-cella, Nazariie autem in monasterio Laureshamf, quod

est in Germania3; in quibus locis miraculis vivunt et gloria.

A. Sith. DCCLX VLI. Lemovica Aquitaniae & Pippino expugnante capta e s t.

Ch etA "ith7 DCCLX Vni. Pippinus interfect o * Wai p hari o e t omn i Aquitani a

' subacta rediens apud Parisios VIH. Kal. Octobr. diem obiit anno aetatisn

LHH. ; filiique eius Carlus* et Carlomannusk infulas regni suscipiunt.

Chr.L.m,i. DCCLXVHH. Carlus* cum fratre Carlomannok Hunolduml in

Aquitania rebellare et imperio SUO resistere conantem bello

superatum capitm.

A.Sith. DCCLXX. Berhta» regina filiam Desiderii, regis Langobardorum ° ,

CarloP filio suo coniugio sociandaml de Italia adduxit.

Hjr** DCCLXXI. Karlomannusk rex decessit II. Non. Decembr. in villa

r" ' ' ' Salmuntiacor, sepelitur Remis; uxor eius et filii in Italiam pergunt.

A. Lanr. Carlus i hab i t a synod o s i n Valentianas Corbanacum t venit , u b i

omnes episcopos, abbates, comites et duces, qui fuerunt fratris"

sui, ad se venientes suscepitv, exceptis paucis, qui cum uxore

Carlomanniw perrexerunt.

A. Sith. DCCLXXH. Carlusi Saxoniam bello adgressusx Eresburgum castrum

ChrJJ"TIII,4capitm et idolum Saxonum, quod vocabatur Irminsul, destruit. Ubi cum

e aur' exercitus prae y siccitate siti deficeret z • 5, subito in quodam torrente media

Chr.L. m,4. die divinitus aquae effusae sunt largissimae. Saxones i'uxta Visur-

g i m 6 fluvium ad regem venientes datis obsidibus XH 7 c u m e o pac i -

A.Sith. ficantur a. Adrianus Romae b pontificatum suscipit.

CbTil'iIITJi DCCLXXHL Carlusc ab Adriano pontifice pro8 defensione rerum

e ' ' ' ' sancti Petri invitatus cum exercitu ad Italiam vadit. Cui Desi-

derius obsistere nitens clusis Alpium obseratis occurrit; Franci

clusis potiti Desiderium fugientem et Papiae(l inclusum obsi-

a) hiemps 2. 3. b) metensis 2. c) frantiam 1. 3. d) trantulit 3. e) sancti naz. 2. f) laureshaim 3. g) aequitaniae 2. h) aetatis suae 1. i) karolus 1. 2. k) carlm. 3. 1) hnnoltum 1 ; hunaldum 3. m) cepit 2. n) bertha 2. o) long. 1. 2. p) karolo 1. 2. q) soc. coni. 1. r) salmontiaco 2. s) sinodo 2. 3. t) cobanacum 3. u) fratres 3. v) suscipit 2. w) Karlom. 2; carlm. 3. x) aggr. 1. y) pre 3. z) deficerent 3.

a) pacificatur 3. b) rome 3. c) karolns 1. 2. d) papie 3.

1) Facta est hiems valida anno DCCLXHH. Chr. Lanr.; hiems — prolixa Ann. Sith. 2) Corpora s. G., N. et N. de Roma in Franciam translata sunt Ann. Sith. 3) Ex his verbis fortasse colligere liceret harw annalium nostrorum partem in Gallia conscriptam esse, nisi haec quoque ex Annalibus illis amissis sumpta esse viderentur; etenim in Pauli Gestis episcoporum Mettensium (SS. II, p. 268,), e quibus illi hauserunt, legitur : ultra fluvium Rhenum in monasterio, quod vocatur Loreshaim. 4) "Waifarius dux a

Francis interfectus est; Pipp. rex apud Parisyus decessit, filii — susci- piunt Ann. Sith.; cetera ex Chr. Laur. 5) fatigaretur Chr. Laur.; de- ficeret Ann. Laur. 6) super Wisoram Ann. Laur.; super Wisarhaha

Chr. Laur. 7) XH ex Ann. Laur. 8) propter defensionem sanctae Dei Romanae ecclesiae Ann. Laur. 774; cetera ex Chr. Laur.

AUCTORE EINHARDO. A. 764—778. 9

dent. Carlus» orandi1 gratia Romam vadit et ab Adriano hono-*-Si'h'e'

rifice susceptus sanctum diem paschae0 cum laetitia^ celebratd.

DCCLXXIIII. Langobardi e obsidione pertaesi ' pariter cum rege ib. Desiderio egrediuntur ad regem. 1 1 1 e vero al t e ra die cum hymnis S et laudibus u r b e m ingrediens thesauros regum repertos exercitui distribuit et cunctum Italiae regnum adeptus regreditur in Franciam», ducens secum Desiderium cum coniuge eius. Adalgisus filius eius Constantinopolim A. Sith. fugit. I n t e r e a Saxones in Hes s i s ■ Francorum terminos vastant. A. Laur.

Erat autem ibi in loco , qui v o c a t u r Fri t e slar, basilica , quam sanctus Bonifatius1 martyrk olim dedicans prophetico spiritu num- quam igne cremandam esse praedixitl. Cui cum pagani toto n i s u ign em subponere conarentur, divin o pavore perterriti fug a e praesidium"1 sumunt. Duo namque iuvenes in vestibus albis basilicam ab igne defendebant, quos et christianis et barbaris qui- busdam divinitus videre concessum est; unus tamen ex hosti- bus iuxta11 basilicam flexis genibus adclinis ligni s et ign i incumbens, 8 p e c i e flari t i s r e p e r t u s est mortuus. His temporibus dedi- Chr. L. iii, 8.

cata est basilica sancti Nazarii martyris0 in Lauresham P , et trans- lata sunt ossa eius in illaml.

DCCLXXV. Carlus a Saxonum perfidiam ultus omnes eorum re- A. Sith. giones ferro et igni1' depopulatur s , Sigiburgum castrum capit, Eresburgum A. Laur. *p. 349. reaedificat * ; duobus eos proeliisu *superat, uno iuxta Brun e s - berge ripas Visurgis3 fluminis defendere conantes et II.V in Lid- bechiw maxima eorum multitudine interfecta. Hruodgau- A. Sith.

dus x Langobardus y in Italia regnum aff ectat.

DCCLXXVI. Carlus» contra Hruodgaudumz in Italiam profectusib. eundem interficit. In Saxonia Eresburgum » castrum Saxonibus reddi-

tum, Sigiburgum ab eis obsessum, sed non expugnatum.

DCCLXXVII. Saxones, post multas caedesb et varia bella adflictic, Chr.L.ui,io. tandem christiani effecti Francorum dicioni subduntur. Et conventus A. Sith.

in Saxonia habitus in loco, qui v o c a tur Pad r abrunno <* ; ubi Ibinalarabie Sarracenus praefectus ' Caesaraugustae venit ad regem. I b i Saxon e s A, Laur. baptizatig ingenuitatem 1» et omnem proprietatem suam secundum morem gentis abdicantes1 regi tradiderunt, si a die illa et deinceps christianitatem et regi ac filiis eius fidelitatem abnegas- sent.

»DCCLXXVHI. Carlusk cum exercitu1 in Hispania usque111 Caesar- A. Sith. augustam venit, Pampilonam n u r b e m destruit, de 4 Ibinalarabi et de a. Laur. Abitauro praefectis0 Sarracenorum obsides accipit, Wasconibus et Nabarris subactis revertitur in Francia m 1> . I n t e r e a Saxones A- Si*h- et

WidukindoT5 tyrannidi nitente Francorum terminos usque ad Rhenum1'

a) karolus 1. 2. b) pasce 3. c) leticia 1 ; leticia 2. d) celebrat 2. e) long. 1. 2.

f) pertesi 1. 3. g) himnis 3. h) frantiam 3. i) bonifacius 1. k) raartir 2. 3. 1) predixit 1. m) presidium 1. n) iuxsta 3. o) raartiris 3. p) laurasham 1 ; laureshaiin 3. q) in villam 1; in iUam 2; des. 3. r) igne 1.2. s) depopulabatur 1.2. t) aeresb. reedif. 3. u) prgliis 1 ; preliis 3. v) duobus codd. w) lidbecki 2. 3. x) hruotgaudu.s i. y) long. 2. z) hruotgaudum 2; hrodgaudum 3. a) aeresburgum :!.

b) cedes 1 ; cedas 3. c) afiiicti 1. 2. d) padraprunno 3. e) Ibinalarabus 1. f) pref. 1.

g) babtizati 3. h) ingenuitate 1. i) addicantes 3. k) karoius 1. 2. 1) exertitu 3. m) usque ad 1. 2. n) parapilonem 3. o) pref. 1. p) frantiara 2. 3. <l) widu- kindu 3. r) hrenum 2; reuum 3.

1) Carlus . . . orandi gr. R. v. Ann. Sith. 2) hesit kl, qiiod nunc unum exstat, Ann. Sith. exemplar exhibet. 3) super fluvium Wisora Ann. Laur. 4) de — Franciam ex Ann. Laur. 5) Widuchindus tyrannidi nititur

Chr. Laur. III, 11; in loco — Adarna ex Ann. Laur.; cetera ex Ann. Sith.

10 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

A.8itb. et ferr0 et ignia devastant, sed non inulti revertuntur; nam ab exercitu^ regis,

nr' quem contra eos miserat, in loco, qui dicitur Liesi, super fluvium Adarna

v. stnrmi para maxima eorum interfecta est. Eo tempore monachi Ful-

densis coenobiic propter timorem Saxonum adsumptis" se-

cum sancti Bonifacii martyrise ossibus fugerunt de monasterio

per milia passuum fere XIIII.1

AA8 Laur* DCCLXXVHH. Carlus t more suo Saxonum perfidiam in ■ loco, qui

' nr'dicitur HohholzS, per se ulciscitur et omnesh acceptis firmat obsidibus in

A. Sith. loco, qui vocatur Medofulli. Hildibrandus » dux SpoUtanus ad Carlum^

A. Fuid. ant. venit. Sturmi abbas Fuldensis1 coenobii0 moritur; cui SUC-

cessit Baugolf"1 eiusdem monasterii monachus.

AA8iLh'u'rt DCCLXXX. Carlus t habito conventu in Saxonia iterum eam sub-

' igit n ; dispo 8 i t i s que 3 tam Saxon u m quam Sclavo rum rebus orationis

causa Romam vadit.

A.Sith. DCCLXXXI. Pippinus filius CarUo Romae P baptizatur0. ab Adriano

pontifice, a quo et ipse et frater eius Hludowicus r uncti sunt in reges.

ni, 156. Tassilo dux Baioariae 8 apud Wormaciam * sacramento et obsidibus suae

ib. 178. subiectionis fidem facitu honorifice4 remissus ad sua. Eo tempore

multa signa apparuerunt, inter quaev signum crucis in vestimentis homi-

num frequentissime visum est; sanguis etiam e terra ac de caelow per-

hibetur fluxisse.

(A. Lauresh.) DCCLXXXH. Carlus t • 5 habuit conventum in 1 o c o , ubi Lippia o r i -

A.Laur. tur, cum omnibus primatibus Saxonum, excepto Widukindo* rebelle

et eis, qui cum eo erant. Ubi ad eum venerunt missi Sigifridi

regis D a n o r u m , Halpdani y videlicet cum sociis z suis, missi q u o -

que Hunorum Cagani et Iugurri. Quibus auditis atque re-

missis rex quidem in Frantiam reversus est, Saxones vero suadente

Widukindo* iterum rebelles effecti legatos regis Adalgisum et Grailo-

A.Sith. nem in Sclavos cum exercitua missos conserto cum *eis proelio0 "

in loco, qui vocatur Sundtal, non sine grandi clade suorum

occiderunt8: quorum mors quattuor miliumc et quingentorum hominum

decollatione vindicata est.

ib. DCCLXXXHI. Hildigarda" regina diem obiit H. Kal. Maii; decessit

ib etet Berhtae regis mater IIH. Id. Iul. Carlusf Saxones duobus magnis

A. Laur. proeliis S vicit, uno7 in Thiotmellie, altero iuxta fluvium Hasa, in-

a) igne 1. 2. b) exertitu 3. c) cenobii 3. d) ass. 1. e) martiris 1. f) karolus 1. 2. g) hocholz 3. h) omnibus 1. i) hiltibrandus 1. 2. k) karolum 1. 2. I) fultensis 1. m) baugolfus 1. n) subiit 3. o) karoli 1. 2. p) rome 3. q) babtiz. 3. r) hludawicus 2. 3. s) baioarie 3. t) uuonnatiain 3. u) fecit 2. v) que 3. w) celo 3. x) widuchindo 3. y) halbdani 1. 2. z) sotiis 2. a) exertitu 3. b) prelio 1; plio 3. c) milia 3.

d) hiltigarta 2. e) berehta 1. f) karolus 1. 2. g) preliis 1 ; praeliis 2 ; proeliis maguis 3.

1) Ex Vita Sturmi c. 23 (SS. II, p. 376,). 2) in loco, qui dicitur Boh- holz; . . . omnes . . . ad locum, qui dicitur Medofulh Ann. Laur.; cetera ex Sith. 3) omniaque disponens tam Saxoniam quam et Sclavos Ann.

Laur.; cetera ex Sith. 4) quem dimittit rex honorifice Chr. Laur.

III, 16. 5) Habuit Carlus rex conventum . . . in Saxonia ad Lippui-

brunnen Ann. Lauresh.; nescio an hoc quoque loco auctor Annalibus illis amissis tisus sit. 6) Legati regis Adalgisus et Gailo a Saxonibus in

proelio occiduntur; quorum — est Ann. Sith.; in monte, qui dicitur Sundal Laur., qui de victoria Francorum mentionem faciunt; non — suorum ex Annalibus amissis, ut videtur. 7) Nomina locorum Theotmalli et ad

fluvium, cuius vocabulum est Hasa, ex Ann. Laur. sumpta esse fMWNN^ nisi haec quoque ex Annalibus illis amissis petita sunt.

AUCTORE EIXHARDO. A. 779—790. 11

mensa eorum multitudine interfecta. Eodem anno rex Fastradam»*1

duxit uxorem.

DCCLXXXirn. Carl us*> iunior a patre in Saxoni a m cum A. Laur. exercitue miss u s "Westfalaos d in proelio e superav i t et domuit.

DCCLXXXV. Widukindf Saxo Attiniac i 2 ad fidem Carliff venit ^.Shh.et et baptizatus h est, et Saxonia tota subacta. Coniuratio orientalium * Fran- corum, quaek vocatur Hartrati, contra regem exorta et cito con- pressa est.

DCCLXXXVL Carlus" per3Autulfum senescalcuml missoex-ib. ercitu Brittones111 domuit et ipse perltaliam rebus ordinatis orationis causa Romam vadit. Lullo Mogontiacensi episcopo defunctoA.Fuld.ant

Bicholf SUCCessit". Auctores conspirationis contra regem partim A.Laur.785.

morte partim caecitate0'4 et exilio damnantur.

DCCLXXXVn. Eclipsis solis facta est XV. Kal. Oct. Carlus^ ^gj^6'

cum exercitu c Beneventan o s P • 5 ingressus Capuam venit ; Grrimaldum <1 ' filium Aragisi ducis Beneventanorum r in obsidatum s a c cepit. Hruod- A. Sith.

thrudis * ■ ° filia regis a Constantino imperatore desponsat u r.

DCCLXXX Vm. Tassilo 7 dux Baioari o r u m ad Carlum ■ in p a 1 a t i o »• ^ Ingilenheimv veniens multis periuriis et infidelitat i b u s convictus (A\ Lauresh.) deponitur. Graecorum^ exercitusx a Francis et Langobardisy et Ch'r.L.111,26.

Beneventanis proelio e superatur ; similiter et Avares in marc h a z Baioa- A- Slth- riaea atque Italiaeb a regis exercitibus victi atque fugati sunt.

DCCLXXX VEHI. Carlus e per Saxon esiterfaciens venit ad Albim A. Laur. \^ fluvium, habens in exercitu(1 suo Francos, Saxones, Sorabos et Abo- drit o s ° , quorum princeps e r a t Witzan, Fr e sones q u o q u e per Habola fluvium navigio venientes. Constructis duobus pontibus, quorum alterum ex utraque parte castellis munivit, transito flumine, Sclavorum8, qui vocantur "Wilzif, terram ingressus magnis eosA.Sith. proeliis& domuit ac dicionih suae subiugavit.

DCCXC. Hic annus a bellorum motibus quietus fuit; quem rexib. apud "Wormaciam i transegit.

a) uastradam 3. b) karolus 1. 2. c) exertitu 3. d) uuestfal. os erasa una littera 1. e) prelio 1. f) Vuidukind corr. Vuidikind 1 ; witukind 3. g) karoli 1. 2. h) babt. 3. i) origentalium 3. k) que 3. 1) senscalcum 3; deest 1.2. m) britones 1.2. n) richol- fus 1. 2; Riholf 3. o) cecitate 1. 3. p) beneventum 1. 2. q) grimaltum 1. 2.

r) beneventorum 1. s) obsidiatum 1. t) hruadthrudis 1 ; ruadthrudis 2. u) karo-

lum 1.2. v) ingelenheim 1; ingilenhein 2; ingilenhem 3. w) Grecorum 1.3. x) ex- ertitus 3. y) long. 2. z) marcha 3. a) baioriae 2. b) italie 3. c) karolus 1. 2. d) exertitu 3." e) abotritos 1. f) wilzzi 3. g) pr^liis 1. h) ditioni 3. i) wor-

maticam 3.

1) fastradane Annalium Laur. codd. plerique; Fastradam Laureshamenses.

2) Verba Attiniaci, tota, contra regem ex Ann. Laur., cetera ex Sith. mmpta sunt. 3) Audulfo sinescalco et causas Italicas disponendi Ann. Laur.

4) caecitate et in Laur. desunt; fortasse omnia Ann. amissis tribuenda. Hartrat et ceteri exiliantur etiam in Ann. Fuld. ant. ad a. 785. refertur.

5) Roma Capuam Ann. Sith., partibus Beneventanis Laur.; Grimoldus filius A. d. B. in obs. regi datus Sith., filium . . . Grimoaldum Laur.; et filio Aregiso inde in ospitatum accepit Fragmmtum Chesnianum (SS. I, p. 33^, quod item ex Annalibus illis amissis derivatum videtur esse.

6) Hruatrudis Ann. Sith.; solutionem desponsationis a. 781. factae his verbis dici I. Bertxatjs, 'Z. Kritik Karol. Ann.' p. 118. jn-obavit. 7) T. d. Baioariae depositus Ann. Sith.; venit T. ad . . . Carolum in Ingulunhaim Lauresh.; ad iamdictam villam Ingilenhaim, ibique veniens T. Lauriss.; convictus iterum de infidelitate Chr. Laur. III, 20. 8) Carlus Scla- vos, qui Vulzi voc, cum magno exercitu adgr. dom. ac d. s. subi. A. Sith.

12 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

A.SHh. et DCCXCI. Palatium Wormacense incendio consumptuma est. Car-

A.Lanr.jugb pr0pter x m u 1 1 a mala et praedationes c ac caedesd, quas Huni exercuerunt in populo Dei, provocatus congregato (A. Lauresh.) e x e r c i t u e inBaioariaf iuxta Anisam fluvium cum omni populo suo ieiuniis et obsecrationibus triduo celebratis exercitum di- viditK. Ipse cum Francis, Alamannis et Baioariis ex australil» parte Daimbii J per Cummiberg*, Saxonibus etThuringis cum parte Francorum per litus septeutrionale pergentibus, Fresonibusk verol et, qui cum ipsis deputati sunt, navali evectione

A. Sith. per alveum euntibus Pannoni a m ingressus ■ Hun i s p e r terr i t i s e t fug ientibus» omnes e orum regiones usque ad Raba fluvium ferro et igni0 devastat.

ALa,'et DCCXCH. Haeresis l» Felicianal ipso" auctore eam abnegante

' napud Reganesburgr primum damnatas est; qui etiam per Engilberh-

tumt abbatem in praesentiam" Adriani apostolici adductus denuo eam

A. Sith. confessione facta damnavits. Coniuratio Pippini contra patrem * facta *p. 351.

A.Laur. in Baioaria cito detecta3 et conpressav est, auctoribus factionis

a. sith. partim morte partim exilio et caecitatew damnatis8. Pons navalis in Danubio * factus esty. ib. DCCXCHI. Fossa a rege facta est inter Radantiam z et Alcmonam

fluvios. Proelium» factum est inter Sarracenos et Francos in Gothia, in quo Sarraceni superiores extiterunt. Saxones more solito defece- r u n t. ib. DCCXCHH. Synodusb habita in Franconofurt, in qua haeresisc Feli-

A. Laur. ciana <l ' 4 c o r a m episcopi s Gralliarum et Germani arum Italorum q u e prae- sente magno principe Carloe et missis Adriani aijostolici Theo p h ilacto *' et Stephano episcopis** tertio e damnata est et ratastipulatione damnatio roborata. Fastrada regina moritur et Mogontiaci h a p u d sanctu m Albanu m honorifice sepulta est i . Pseudosynodus Grae-

*) Cumanum montem add. m. saec. XI. in margine cod. 3. **) asstipulantibus add. m. saec. XI. inter lineas cod. 3.

a) consumtum 3. b) Karolus 1. 2. c) predationes 1. d) cedes 1. 3. e) exertitu 3. f) baioria 3. g) divisit 1. h) australe 3. i) danuvii 3. k) frisionibus 3. 1) dee.it 1. m) infrressus corr. ingressi s 3. n) fugentibus 3. o) igne 1. 2. p) heresis 1. 3.

q) felitiana 3. r) reganespurg 3. s) dampn. 2. t) engilbertum 1. 2. u) pre-

sentiam 1. 3. v) compr. 1. w) cecitate 1. x) danuuio 3. y) f. e. in dan. 1.

z) radantiam corr. ardantiam 3. a) prelium 1. b) Sinodus 2. 3. c) heresis 1. 3.

d) felitiana 3. e) carlo 3. f) theophilacio 1. g) tercio 2. h) mogontie 3.

i) sepelitur 1. 2.

1) propter nimiam maliciam . . . , quam fecerunt Avari contra sanctam ecclesiam vel populum christianum Ann. Lanr. Ea, qtiae sequitur, narratio in rebus et aliqua ex parte etiam in verbis cum Ann. Laur. et Lauresh. (divisitque exercitum . . . ipse . . . ex meridiana parte Danovii . . . Fre- sionum et Saxonorum cum Toringos) convenit, sed accuratior utrisque est, siquidem ab illis navalis Frisonum expeditio cum septentrionali exercitu confunditur; quamquam scriptorem doctissimum annalium KaroJi, B. Simson, ea de re aliter sentire non ignoro. Hoc igitur loco Fuldenses proxime ad Annales amissos accedere mihi videntur; in fine tamen auctorem etiam Sithiensibus usum esse probabile est, ubi haec leguntur: Carlus Pannonias cum exercitu ingr. Hunorum reg. ferro et igni populatur. 2) Her. Fel. ipso eam abn. dampnata Ann. Sith. 3) detecta — est ex Ann. Laur.

4) Sin. — Felic. ex Ann. Sith., quae sequuntur, ex Laur.

AUCTORE EINHARDO. A. 791-798. 13

coruma pro adorandis imaginibus habita et falso septima vocata ab

episcopis damnatur. Saxones inSinitfelde1' congregatic a Carlod

Bubacti sunt et tertiuse ex eis homo translatus. His tem- Chr.L,.m,2G.

poribus Alahwinus diaconus cognomento Albinus sanctitate et doctrina

clarus habetur.

DCCXCV. Carlus*'-1 cum exercituf? Saxoniam ingenti populatione ^- ^ith- et vastan d o pervenit usque ad 1» locum , quem vocant Hliuni * , u b i Witzan dux Abodritorum ad regem perge re volens a Saxonibus occisus est. In quo locoTudun, qui in genteHunorum magnaek potestatis erat, per legatos suos se et terram cum populo, cui praeerat*, regi daturum et christianum futurum esse promisit. Rex vero afflictis Saxonibus et obsidibus firmatis in Franciamm rediit.

DCCXC VI. Adriano pontifice defuncto Leo papa successit. Cagan - A. Sith. e t Iugurro principibus Hunorum civili bello et intestina clade a j- £g* ot suis occisis campus e orum, quem vocant Hringum, primo per Eh e ri- cum ducem Foroiuliensem » , deinde per Pippinum filium regis a d i t u s « et captus est; et omnes Hunorum opes ac thesauri sublati etl> Carlod in Aquisgrani palatio allatiq sunt. Tudunr secundum pollicitationem 8uam cum populo suo ad regem8 baptizatus et honorifice remissus est. Saxonia iterum a rege vastatur. A.Sith.

DCCXCVII. Barcinona Hispaniae * civitas, quae iam pridem a F r an - £• ^.a"r- et cis" defecerat, per Zatumv Sarracenum3 praefectumw eius Carlox reddita ' l ' est. Constantinus imperator a Graecisy excaecatus z est. Car-A, Sith.

lusf expeditione» facta totam Saxoniam usque ad Hadaloha1», quaec A. Laur. sita est in littore oceani, peragravit atque in deditionemd per obsides acceptam Aquisgrani revertitur; ubi Abdellam Sarracenum, filium Ibin - Maugae e regis , qui a fratre regno pulsus in Mauritania exulabat, ipso se commendante suscepit. Illuc q u o q u e legatus Nicetae t praefecti SiciliaeS, nomine Theoctistus», venit cum epistola impera- toris; quem rex magnifice suscipiens post paucos dies absolvit et abire p e r m i s i t.

DCCXCVIII. Carlus i cum exercitu k hiemavit in H a ristallio 1 A. Sith. Saxonico. Hadofuns rex Gralleciae1» et Asturiaen per Floram0,4 legatum A. Laur. suum papilionem mirael» pulchritudinis regi transmisit. Transalbiani Saxones seditione'1 commota legatos regios, qui ad iustitias1' faciendas8 apud eos versabantur, conprehendunt *, qu i b usdam ex eis statim trucida- tis , quibusdam ad redimendum reserva t i s ; ex quibus aliqui effuge- runt, ceteri redempti sunt. Quo audito rex in desertores arma corri-

a) grecorum 3; pseudogrecormn synodus 1. b) Synitfelde 1. c) congegati 3. d) karolo 1. 2. e) tercius 2. f) karolus 1. 2. g) exertitu 3. h) a 8. i) liuni 3. k) magne 3. 1) preerat 3. m) frautiam 3. n) foreiuliensem 1. o) regis filium addictus 1 ; f. r. ad- dictus 3. p) et — sunt tnanu primitiva in maryine inferiore adiecta 3. q) ablati 3.

r) Tudum 3. g) a rege 1. 2. t) hispanie 3. u) frantis 3. v) zatun 3. w) pre- fectum 1. 3. x) carolo 1. 2. y) grecis 1; gretis 3. z) excecatus 1. 3. a) ex-

pedicione 1. 2. b) adaloha 2. 3. c) que 3. d) dedicionem 1. 2. e) ibimaugae 1 ; ibinmauge 3. f) nicete 3. g) sicilie 3. h) teoctistus 3. i) Karolus 1. 2. k) exrtitu (xic) 3. 1) haristollio 2; harisstallio 3. m) galleciae corr. galliciae 1; galletie 3.

ii) MtrariM 1; bMtarfe 8, o) florum 1.2. p) mire 3. q) sedicione 2. r) iu.sti- cias 1. 2. s) deent 1 ; fatiendas 3. t) compr. 1.

1) Carlus — occisus est ex Ann. Sith.; cum exercitu, pervenit — Hliuni, In — rediit ex Laur. 2) Cagan — occisis, Hringum, et Carlo — allati, Tudun — remissus est ex Ann. Laur.; Campus Hunorum primo — regis subactus est, et — sublati sunt ^4»«. Sith. 3) Sarracenum et Carlo

ex Ann. Sith. 4) Flora prO Frola hoc loco in aUquibus Ann. Laurissen- siutn cfHlicibus legitur.

14 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

piens totam Saxoniam inter Albim et Visurgim populando peragravit. Transalbianos per Eburisum legatum suum et Thrasuchonem* ducem Abodritorum» in proelioc vicit, caesisd in loco certaminis quatuor milibus, ceterise pacem postulantibus. A quibus rex acceptis obsidibus Aquisgrani reversus epistolam Herenaef imperatricis, c uius fihus Constantinu8 anno p riore excae*catus f> est, a Constantinopoli *p. 358. per Michaheln patricium1 Frigiae et Theophilum presbyterum pro pace missam suscepit; quos cum r e m i sisset, r e m i sit etiam cum eis et Sisinnium fratrem Tarasii Constantinopolitani episcopi iam dudum in Italia proeliok captum. Hadofuns quoque1 supradictus rex prae- data Olisippona Hispaniae»" civitate insignia victoriae suae», loricas, mulos captivosque Mauros, per Froiam et Basihscum legatos suos* misit. A.Sith. Mauri piraticam exercere incipiunt.

A. Laur. DCCXCVHH. Leo papa a Romanis in letania° maiore hnguaP de-

truncata excaecatusQ et per Wirundum abbatem ac Winigisum ducem Spoli- tanum ereptus adCarlumr in Saxonia ad Padrabrunno8 deductus est. Ehericus dux Foroiuliensis * iuxta Tharsaticam Liburniae" civitatem in- A. Sith. sidiis oppidanorum occisus est; et1 Geroldusv Baioariaew praefectus cum A. Laur. H u n i s dimicans interfectus e s t. Baleares insulae * postulato e t

accepto Carliy auxilio Mauris et Sarracenis, a quibus priore anno praedabantur, ereptae z sunt. Signa quoque Maurorum in pugna sublata regi sunt praesentata. Brittannia» cismarina per Witonem» d-ucem tota subacta et arma ducum, qui se dediderant, inscriptis sin- gulorum nominibus regi praesentatac sunt; nam his se et terram et populum unusquisque tradidit. Patriarcha Hierosohmitanus rehquias de sepulchro Domini p e r monach u m qu e n dam regi t r a n s mis i t. E t Azan praefectu8d civitatise, quae dicitur Osca, claves urbisf per legatum suum cum a liis muneribus misit. ib. DCCC. Rex absolutum Hierosolimitanum monachum reverti fecit,

misso cum eo Zacharia presbytero de palatio suo, qui eius donaria per illa sancta loca deferret. Ipse peragratis oceani Galhci htoribus, quod p i ratis infestum erat , dispos i t i s q u e praesidi i s & revertens Turonish ad sanctum Martinum orationis causa pervenit; ubi Hildi- A. Sith. gard i s 2 coniu n x e i u s defuncta est et humata. Inde * reversus propter

A. Lanr. Leonis papae » causam Romam proficiscitur ibique hiemavit ; et exercitum cum Pippino filio suo in Beneventanorum k terras praedatum 1 ire iussit Leo papa, postquam facta de eo quaestione111 nullus probator cri- minum ei obiectorum esse voluit, in basihca sancti Petri ambonem ascendit posito SUper caput SUUm evangelio4 et coram omni populo invocato sanctae Trinitatis nomine iureiurando ab obiectis se criminibus0 purgavit.

*) Karolo11 addit redactio I (codd. 1. 2).

a) trasuchonem 1. b) obodritorum 3. c) prelio 1. d) cesis 3. e) cet. p. post. des. 1. f) harenae 2; harene 3. g) excecatus 1.3. h) michahelem 1.2; michael 3. i) patri- tium 3. k) prjlio li plio 3. 1) deest 1. m) bispanie 3. n) victorie sue 3.

o) l^tania 1. p) linguua 3. q) excecatur 1; excaecatur 2; excecatus 3. r) karo-

lum 1. 2. s) padrabrunnon 1. 2; padraprunno 3. t) foriiuliensis 1. u) liburnie

civitate 3. v) geroltus 1. w) baioarie 3. x) insule 3. y) karoli 1. 2. %) erepte 3. a) britannia 1. 2. b) wittonein 2. c) presentata 1. d) prefectus 1. e) urbis 1. 2. 0 civitatis 1. 2. g) presidiis 1. h) turones 1. 2; rev. orat. c. tur. ad s. m. pery. 1.

i) pape 3. k) benavent. 3. 1) predatum 1. m) questione 1. 3. n) . K . 2.

0) crim. se 1.

1) et Ger. Bai. pr. cum Avaris dim. interfectus Ann. Sith. 2) Liut- gardae coniugis Ann. Laur.; error nostri. 3) Inde — hiemavit ex Ann. Sith. 4) ewangelium portans Ann. Laur.

AUCTORE EINHARDO. A. 799-804. 15

DCCCI. In die natalis Domini ante confessionem beati Petri apostoli, A.Laur. cum rex ab oratione surgeret, Leo papa coronam capiti eius imposuit, et a cuncto Romanorum populo adclamatum» est: 'Carlo1' augusto a Deo coronato magno et pacifico imperatori Romanorum vita et victoria!' Et post laudes more antiquorum principum adoratus est atque ablato patricii nomine imperator et augustus est appellatus. Post paucos autem dies iussit eos, qui pontificem anno superiore c deposuerunt, exhiberi ; et habita de'1 eis quaestionee secundum legem Romanam ut maiestatis rei capitis sententia damnatif sunt. Pro quibus tamen papa pio affectu apud imperatorem intercessit; nam et vita et membrorumf? integritas eis con- cessa est, ceterumh pro facinoris magnitudine exilio deportati sunt. Terrae > motus factus est II. Kal. Maiik per totam Italiam tam vehemens, ut in quibusdam locis urbes ruerent et montes et tectum basilicae1 beati Pauli apostoli Romaem cum trabibus suis magna ex parte decideret; circa Rhenum n quoque et in Gallia et in Germania quaedam o loca tremuerunt. Barcinona civitas in Hispania et in Italia Teate P captae Q. sunt1; praefecti8r earum, Zatun videlicet Barcinonae8 et Roselmo Teate1, conprehensisu regi pariter praesentatis et exilio damnatisv.

DCCCII. Herena imperatrix de Constantinopoli misit legatum nomine ib. Leonem spatarium de pace confirmanda inter Francos et Graecosw; et imperator vicissim absoluto illo misit Iesse episcopum Ambianensem et p. 353. Helmgaudum * comitem Constantinopolim, *ut pacem cum ea statuerent.

Isaac IudaeusJ' elefantum et a 1 i a muner a , quae A aron z rex - Persarum A. Sith. miserat, Aquisgrani Carloa detulit. Transalbiani Saxones a Francis A. Lanr. vastantur. Ortona civitas in Italia in deditionem accepta et Luceria similiter, positumque in ea praesidium Francorum. Et Winigisus a A. sith. dux Spolitanus, qui praesidio praeerat, a Grimaldo D obse s s u s et captus est. Eoanno Bougulfus abbas Fuldensis Coenobii relicta, A. Fuld. ant.

quam habuit, potestate Ratgarium successorem accepit. Paulinuschr.L.111,34. patriarcha For 0 iuliensis c obiit.

DCCCHI. Winigisus a Grimaldo0 redditus(1 et missi imperatoris de A. Laur. Constantinopoli reversi sunt. Et venerunt cum eis legati Nicifori impera- toris tunc rempublicam rege n t i s ; nam post adventum legationis Franciae <* Herenam deposuerunt. Quos imperator ad se venientes in loco, qui diciturf Salz, super fluvium Sala suscepit etauditos cum epistola pactum faciendae K pacis continente remisit ad propria.

DCCCIin. Carlus11*4 Saxones transalbianos cum mulieribus et natis A- Sith- et transtulit in Franciam » et pagos transalbianos Abodritisk dedit. Leo A- ^*"1-" papa ad imperatorem Carisiaci venit, ubi natale Domini cum eo celebravit; donatusque magnis muneribus per Baioariam reversus est

a) accl. 1. 2. b) Karolo 1. 2. c) superiori 2. 3. d) deis 3. e) questione 1. 3.

f) capite d. sunt 1.2; dampnati 2. g) tnenbrorum 2. h) caeterum 2. i) terremotus 1. k) mai 2. 1) basilice 3; beati pauli basilicae romae 1. m) rome 3. n) renum 3.

0) (|uedam 3. p) teate 1. q) capte 3. r) prefectis 1 ; pfectes 3. s) barcinonie 1 ; barcinone 3. t) theate 1. u) corapr. 1. v) dampn. 2. w) grecos 1.3. x) helin- gaudum 2. y) ludeus 1. z) aaro 3. a) karoio 1. 2. b) grimolto 1; grimoldo 2. c) foriiulieso 3. d) redditur 1. 2. e) frantie 3. 0 vocatur 1. g) faciende 3. h) Karolns 1. 2. i) trastulit in fanciam 3. k) abotritis 1. 2; ohodritis 3.

1) captae sunt Ann. Sith.; capta et incensa est Laur. 2) Aron rex ele- fantum ad Carolum transmittit Ann. Sith. ; quae a rege P. missa sunt Laur.

3) Wigisus d. Sp. a Gr. captus Ann. Sith.; Grimaldus . . . Winigisum comitem Spoletii, q. pr. pr., . . . obsedit et in deditionem accepit Laur.

4) Verba Karolus Sax. trans. et Leo papa ad (illum Aquis) venit ex Ann. Sith., cetera ex Lamr.

16 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

Romam. Causa adventus eius haeca erat: perlatum est ad imperatorem aestate praeterita Christi sanguinem in Mantua civitate fuisse repertum; propter hoc misit ad papam petens, ut huius famae" veritatem inquirerete. Quid accepta occasione exeundi primo in Langobardiam e quasi pro inqui- sitione f praedicta profectus est, inde arrepto itinere ad imperatorem usque Chr.L.m,36. pervenit; unde absolutus Romam repedavit. Rihbodo s archi-

episcopus Trevirensis" moritur. A' A^th' DCCCV. Carlusi#l iunior in Boemanos Sclavos cum exercituk

'a patre missus depopulata provincial regem eorum nomine Lecho- nemm occidit. Capcanus princeps Hunorum Aquis ad imperatoremn

venit e t , u t postula v i t , inter Sabariam ° et Carnontum habitand i locum accepit, eo quod Sclav i 8 infesta n t i b u s pristin a s sed es habitare non potuit; erat enim christianus nomine Theodorus. Quo ad suos re- verso et non multo post morte praevento cagano per lega- t o s s u o s pet e n t i a b P imperator e concessus est honor antiqu u 8, quem caganus apud Hunos iuxta priscum eorum ritum habere solebat. A Sith. et DCCCVI. Partitio fl • '-' regni Francorum ab imperatore facta in villa

' Theodonis inter filios suos, ut sciret unusquisque e orum, quam partem tueri et regere debuisset, si pater eum superst item reliquisset1". De8 hac partitione testamentum conscriptum et ab optimatibus Fran- corum confirmatum et Leon is apostolici subscrip tione roboratum e s t. Carlus i iunior cum exercitu k a p a t r e missus in Sorabos super Albim fluvium habitantes depopulata Sclavorum terra ducem eorum Mihduoch interfecit. Missa est et manus de Baioaria et Ala- mannia atque Burgundia in Boemanos vastataque * provinciae« non minima portione absque ullo gravi incommodo regressa e s t. In Corsicam quoque classisv a Pippino contra Mauros missa est; cuius adventum Mauri non expectantes abscesser a nt. Hadumar tamenw, civitatis Genuaex praefectus inprudenter y contra eos dimicans occisus est. ib. DCCCVn. A aron 3 rex Persarum papilionem et tentoria atrii *

vario colore facta.miraea pulchritudinis imperatori misit; erant enim omnia bissina, tam tentoria quam funes eorum, diversis tincta coloribus; pallia quoque sirica1» multa et pretiosac et odores atque unguenta et balsamum necnon et horologium^ ex auricalco arte mechanica mirifice conpositum, in quo duodecim horarum cursus ad clepsidram vertebatur, cum totidem aereise pilulis1*, quae s ad completionemh horarum decidebant et casu suo subie*ctum sibi cimbalum tinnire faciebant, additis in eodem eiusdem *p. numeri equitibus, qui per duodecim fenestras conpletisi horis exiebant et inpulsu egressionis suaek totidem fenestras, quae prius erant apertael, claudebant. Eodem anno rex™ Burchardum" comitem stabuli0 sui cum classe misit in Corsicam, ut eam a Mauris, qui superioribus annis illuc

a) hec 8. b) fame 3. c) inqnreret 3. d) Quia 3. e) long. 1. 2. f) inquisicione 2. g) rihboto 2. 3. h) treviriensis 1. 2; treverentis 3. i) Karolns 1. 2. k) exertitn 3. I) provintia 2. 3. ra) lethonem 2. n) regem 3. o) sarabiam 2. p) ad imperatore 2. q) Particio 3. r) relinqueret 2. 8. s) de ac particione 3. t) vastatfqne 1; sed t?que in rasura. u) proviutiae 2 ; provintia 3. v) glassis 3. w) tame 3. x) genne 3. y) impr. 1 ; deest 2. z) atrii — tcntoria in margine eadem manu adiecta 3. a) mire 3.

b) serica 2. 3. c) praeciosa 2. d) orologium 1.3. e) ereis 3. f) pillulis 2. g) qne 3. h) complecionem 2. i) completis 1. k) sne 3. 1) aperte 3. m) imperator 1. 2. n) burchartum 1. 2 ; burghardum 3. o) stabili 3.

1) Carlus iunior . . . cum exercitu . . missus, Aquis ad . . venit ex Ann. Sith., cetera ex Laur. 2) Particio regni Fr. ab imp. in v. Th. propter f. 8uos. Carolus iun. c. ex. missus in Sor. Ann. Sith., cetera ex Laitr. 3) Aaron rex . . . misit ex Ann. Sith., cetera ex Laur.

AUCTORE EINHARDO. A. 805—810. 17

praedatum venire consueverant, defenderet; a quo, cum venirent et c u m e o decertar e n t , victi ac fugati sunt amissis d u o decim navibus et plurimis suorum interfectis.

DCCCVIII. Godafridus a rex Danorum, Abodritos bello adgressos1» A. sith. quamvis multis affice r e t c malis1, cum magno tamen copiarumd sua- rum detrimento re d i i t , Reginold o« fili o fratris sui e t optimi s f militum A. r,aur. suorum et manu promptissimo r u m amis s i s. Carlus S vero filius im- peratoris, q u i a d resiste n d u m e i , si " Saxon u m terminos adgredi b temptaret, directus fuerat, Albiam ponte iunxit et cum exercitui, cui praeeratk, in Linones et Smeldingos1, qui et ipsi ad Godafridumm defecerant, quanta potuit celeritate, transposuit populatisque circumquaque eorum agris e t transito iterum fiumine cum incolomi n exercitu in Saxo- niam se recepit. Eardulf» rex Nordanumbrorum B regno et<l patria pulsus ad imperatorem venit et patefacto adventus sui negotio Romam pro- ficiscitur.

DCCCVTIII. Dertosa r civitas Hispaniae s a Hludowico * filio impera- A. Sith. et toris obsessa", sed2 non expugnatav est. Eardulfus rex Nordanum- a. i,anr.

brormn l' in regnum suum"' reductus est per legatos imperatoris et Leonis papae. His temporibus concilium habitum est de processione A. Lmt.

Spiritus saneti, qoam <|uaestionemx Iohannes quidam monachus y Hiero- solimis2 primo commovit; cuius definiendae causa Bernhariusa episcopus "Wangionum et Adalhardus1» abbas Corbeiae"-' monasterii»! Romam ad Leonem papam missi sunt. Imperator autem, cum ei multa de iactantiae et superbia regis Danorum nuntiarentur*', iussit castrum Esesfelds-3 trans Albiam aedificare". Interea Thrasco dux Abodritorum i , postquam cum auxilio Saxonum Wilzosk et Smeldingos perdomuit et omnes, qui a s e defecerant, reverti coegit, in emporio 1 Reric ab hominibus Godafridi»1 per dolum interfectus est.

DCCCX. Hruoddrud» filia0 imperatoris, quae natu maior erat, VIII. ib. Id. Iunii diem obiit. Imperator vero Aquisgrani adhuc agens et contra Groda- fridum P regem expeditionem <1 meditans nuntium f accepit classem ducenta- rum navium de Nordmannia1' Frisiam appulisse totasques Frisiaco litori* adiacentes insulas esse vastatas iamque exercitum illum in continenti esse

a) gotafridns 1 ; godofridus 3. b) aggr. 1. c) aficeret 3. d) copium 1. e) regi- nolto 1. 3. f) obtimis 3. g) Karolus 1. 2. h) deest 3. i) exertitu 3. k) preerat 1. 1) semel dingos eraso priore e 3. m) gotafridum 1. n) incolumi 1.2. o) Eardulfus 1. 2. p) nordaninibroruiii 3rf. q) in codice 3 hinc incipil fol. 11, quod cnm duodecimo pro duobus principn/is codicis foliis amissis n scriba saec. XI. ad supplendam lacunam additum est ; fn/. 12' finitur a. 814. Deinde simili: intra hoc spatium cod. 3* signo et lectiones variantes cod. 3e ii :;</ ih/fero, qiti intercedente cod. 3« ex cod. 3, non ex 3* pendent, r) desertosa 3*.

s) Yspanie 3rf. t) ab ludowico 1 ; a lud. 2 ; a hlud 3* ; a hludawico 3c. u) obcessa 3rf. v) expugnanda 3rf. w) deest 3d; in r. s. des. 3c. x) questionem 1. 3*. y) mona-

cns 3c. d. z) iherosolimis 3c. d. a) bemharius 3rf. b) adalhartus 3* ; adalbardi 3c.

c) corbiae 3*. d) monasterie 3*. e) iatantia 3d. f) nunc. 'Ad. g) hesfeld 3*.

h) edificare 1; aedificari 2. i) obodritorum 3*. 3c.d. k) uulcos 3c. 1) emperio 1;

emborlo 3*. m) gotafr. 3*; godefr. 3c; godofr. 3d. n) hrontdrud 3*. o) deest 3d.

p) godefr. 3c.d. q) expedicionem 1. 2. 3c. r) normandia 3c. s) totas 1. t) littori 3<l.

1) Ann, Siih.: Godofridus rex Danorum Abodritos bello adgressus multis aftirit iniuriis; in Ann. Fuhlensibus adgressos passivo sensu usurpatum fortaase non pHmo attctoti, sed incuriae eorum, qui opus eius exceperunt, debetur. 2) sed non exp. est ex Ann. Laur. (consumptoque in obpugna- tione illiua aliquanto tempore . . . se recepit); item et Leonis papae (Laur.: legati imperatoris atque pontificis). 3) Ann Sith.: Castrum Essesfleth

trans Albiam a Francis aedificatur; Laitr.: statuit trans Albiam fluvium civitatem aedificare.

18 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

ternaque praelia cum Frisonibus» commisisse Danosque victores tributum victis imposuisse1» et vectigalis nomine centum libras argenti a Frisonibusc iam esse solutas, regem vero Godafridumd domi esse; et revera ita erat. Qui nuntiuse adeo imperatorem concitavit, ut missis in omnes circum- quaque regiones ad congregandum exercitum nuntiis ipse sine niora palatio exiens primo quidem classi occurreref, deinde vero transmisso Rheno S flumine in loco, qui Lippeham h vocatur, copias, quae nondum convene- rant, statuit operiri ' . Ubi dum aliquot k dies moraretur, elefans 1 ille, quem ei Aaron rex Sarracenorum n» miserat", subita morte periit. Con- gregatis0 tandem copiis, quanta potuit celeritate, ad Alarum fluvium contendit castrisque iuxta confluentem eius, quo Wisurae flumine con- iungitur, positis minarum GrodafridiP regis praestolatur"» eventum; nam rex ille vanissima spe victoriae inflatus acie se cum imperatore congredi velle iactabat. Sed dum»' imperator memorato loco stativa haberet, di- versarum rerum nuntia8 ad eum deferuntur1: nam et classem, quae Fri- siam vastabat, domum regressam et (rod a fridum 1» regem a quodam suo satelhte interfectum, castellum « *vocabulo Hohbuochiv Albiae flumini */>. 355. adpositumw, in quo Odo legatus imperatoris et orientahum Saxonum* erat praesidiumy, a Wilzisz captum et Pippinum filium eius, regem Ita- liaea, VIII. Id. Iulii de corpore migrasse duasque legationes de diversis terrarum partibus, unam de Constantinopoli, alteram de Corduba, pacis faciendae causa adventasse narratur. Quibus ille acceptis disposita0 pro temporis conditionec Saxonia domum revertitur. Tanta fuit in ea expedi- tione*1 boume pestilentia, ut pene nullus tanto exercitui superesset, quin omnes usque ad unum interirent; et non solum ibi, sed etiam per omnes imperatori f subiectas provincias S illius generis animalium mortalitas im- manissime"- grassata1" est. Imperator Aquisgranik veniens mense Octo- brio ! memoratas legationes audivit pacemque cum Niciforo m imperatore et cum Abulaz" rege Hispaniae0 fecit; nam Niciforo"» Yenetiam l» reddidit et Haimricum <1 comitem olim a Sarracenis captum Abulaz n remittente r recepit. Oodafridos Danorum rege mortuo Hemmingust filius fratris eius in regnum successit acu pacem cum imperatore fecit. A. Laur. DCCCXI. Imperator legat o s s u o s Constantinopolim mi s i t Haido-

n e m v Bas i lens e m episcop u m et Hug w comi t e m Turonic u m et Aio Langobardumx deAquileiay ad confirmandam cumNiciforo2 pacem. Condita vero inter imperatorem eta Hemmingum1» Danorum regemc pax a duodecim primoribus utriusque gentis, Francorumd videlicet et Danorum, iuxta fluvium Egidoram vicissim secundum ritum ac morem Miiim datis sacramentis confirmatur. Tres quoque exercitus in totidem partes regni Francorum missi: unus in Linonesc, qui eorum t e r r a vasta t a Hohbuo c hi f castellum % priore anno destructum " re p a - ravit, alterum l •' in Pannonias ad controversias Hunorum et Sclavorum

a) friaionibns 2 ; fresonibus 3c ; frenosibns commissise Sd. b) inp. 3*. c) frisionibus 2 ; freaonibus 3r. d) godrafr. 2; godofr. 3d. e) nnncius 3c; nunctius 3rf. f) oecurre 3d. g) hreno 3c; rhero 3rf. h) lippeha 3c.d. i) opperiri 1. 3*. 3d. k) aliquos 3c; ali- <juod 3d. 1) elephans 3c. d. m) persaruin 3*. n) deest 3c. o) Congregatisque 3d. ]>) gotafr. 3*; godefr. 3c; godofr. 3d. q) prestol. 1. 3*. r) cuni 3c.d. s) nuncia 3d. t)tlefertur 2.3*. u) catellum 3rf. v) hohbuchi 3c.d. w) appositum 1.2.3*. x) Sax.

— Pippinum des. 3d. y) presidium 1. z) vulzis 3c. a) Italie 1. b) dispositas 3d. c) condicione 2. d) expedicione 2. e) bonum Srf ; pest. boum 3*. f) imperii 1. 2. 3*. g) provintias 1. 3*. 3rf, h) inmau. 3*. i) crassata 3*. k) aquasgrani Srf, 1) octim- brio 1. m) niziforo 1. 2. n) ambnlaz 3*. o) Hysp. 3d. p) ueneciam 1. 2. 3d. q) heinricmn 3*. r) remitente 3d. s) godefr. 3c; godofr. 3rf. t) heimmingus 3c; hyemmingiis 3d. u) et 3c. v) haitonem 1. 2. 3* ; haydonem 3d. w) huc 1. x) long. 1. 2. y) aquilaia 3*. z) nizif. 1. a) et — primoribus des. 3d. b) heimmingum 3c. -c) regem

— Danorum des. 3c. d) frangorum 3d. e) lilones 3d. f) hohbnoichi 2. g) catel- lutn 3d. h) defructum 3d. i) alter 3c. d.

1) Cf. Ann. Laur.: in tres partes regni sui totidem exercitus misit, unum

AUCTORE EINHARDO. A. 811—814. 19

finiendas, tertiuma in Brittones b ad eorum perfidiam puniendam ; qui omnes rebus prospere gestis reversi sunt incolomesc. Interea Karlusd filius imperatoris, qui maior natu erat, II. Nonas Decembris obiit.

DCCCXII. Hemming o Danorum re g e defunct o Sigifridus nepos A. Laur. Godafridie regis et Anulo nepos Herioldi*' succedere volentes, cum inter eos de primatu convenire non possets, commisso proelio" ambo moriuntur. Pars tamen Anulonis adepta victoriam * Herioldumk et Regin- fridum 1 fratres eius reges sibi ■ constituit ; quod necessario pars victa consensit». In eo proelio° X milia DCCCCXL viri cecidisse refe- runtur. Niciforas P imperator GraecorumU post multas victorias et res prospere gestas a Bulgarisi" occisus Michaelems successo- rem accepit. Qui legatos Karli* ad Niciforum"- missos Constantino- poli a u d i v i t et absolvit ; cum quibus et suos legatos direxit e t pacem av Niciforo P incoeptamw confirmavit. Qui etiam, ubi ad x impera- torem Aquisgraniy venerunt, scriptum pacti ab eo in ecclesia2 susci- pientes more suo, id est graecaa lingua, laudes ei dixeruntb, imperatorem eumc et basileum" appellantes. Cum Grimoldoe duce Beneventano-

rum pax facta et tributi nomine XXV milia solidorum auri a Beneventanis a c c e p ta. Classis D a n orum Hiberniam ' aggressa £ a Scottis " proelio » superatur. Hoc anno post meridiem solis eclipsisk fuit.

DCCCXHI. Imperator Amalharium 1 Trevirensem"» episcopum et ib. Petrum abbatem monasterii Nonantulas propter pacem cum Michaele n imperatore confirmandam Constantinopolim misit ; Hludowicum ° filium P coronavit et sibi consortem imperii fecit ; Bernhardum 1 q u o que nepotem suum r , filium Pippini ■ filii sui, Italiae praefecit t et regem appellari iussit. Concilia quoque super statu ecclesiarum" corrigendo ab episcopis celebrariv iussit, quorum unum Mogontiaciw, alterum Remis, tertiumx Turonis, quartum Cabillione, quintum Arelati congregatum est. Qu o r u m *j>. 356. g e s t a qui nosse voluerit, * in p r a edictis y quinque civitatibus z invenire poterit. Pons apud Mogontiacuma incendio conflagravit.

DCCCXIIII. Karlus & imperator, dum Aquisgrani hiemaret, anno ib. aetatis suae circiter LXXL, regni autem XLVII. subactaeque Italiaec XLIH.d, ex quo vero imperator et augustus appellatuse est, anno XIHI. V. Kal. Febr. rebus humanis excessit. Cui1 Hludowicusf filius eius suc-A.Sith. ce s s i t et ad suscepti regni administrationem cura conversa primo legationes A. Laur. gentium, quae ad patrem venerant, auditas absolvit ; deinde simili 8 modo ad patrem quidem missas, ad se vero venientes suscepit et absolutas remisit. Habitoque Aquisgrani generali conventu populi sui ad iustitias^

a) tereium 2. 3*; tercius Sc; tertius*3rf. b) britones 1. 2. 3rf. c) incolumes 1. 2.

d) Karolus 1. 2. 3*. 3rf. e) godefr. 3c; godofr. 3d. f) herialdi 3c. rf. g) possent Se. h) prelio 1. i) adepta victoria 1. k) herialdum 3c d. 1) ragiufridum 3c. d. m)deest3*; ibi 3c. d. n) concensit 3rf. o) prelio 1 ; plio 3*. p) Nizif. 1. 3*. q) grecorum 1. 3*. r) uulgaribus 1. 2. 3*. s) michahelem 1. 2; mihchaelem 3*. t) Karoli 1. 2. 3*. u) uizif. 1. v) ad M. w) inceptam 3d. x) ab 3d. y) aquis 3e. d. z) aeccl. 1. 2. 3. a) greca 1. 3*. 3rf. b) dixerunt ei laudem 3*. c) inip. aquis et 3*. d) basiliseuin 2. e) gri- mallo :!'•; grimaldo 3<1. f) hibenniam 3*; hybern. 3c g) agressa 3c. h) scotis 3c. i) prelio 1; plio 3*. k) eclypsis 2.3*. 1) amalcharium 3e. m) treviriensem 1.2; tre- viricii-ciM 3*. n) michahele'l. 2 ; iinp. mich. 3rf. o) Hlodouuicuin 3* ; hludauuicuin 3c.rf. p) fil. suum 3rf. q) bernhartum 1. 2. 3*. r) deest 3c. s) pipini 3rf. t) prefecit 1. u) aeccl. 1. 2. 3*. v) celebrare 1. w) mogonciaci 1. 3r/. x) tercium 1. 2. 3*. 3c.

y) pred. 1. z) in praed. qu. civ. rfe». 3*. a) mogonciacum 3c; magont. Sd. b) Karolus 1. 2. 3rf. c) subactaque italia ex cot-r. 2. d) XLIIII. 3c. e) appelatus 3*. f) hlu- dawicus ;:<•. g) hic finitur in codice 3. fol. 12' (3*). h) iusticias 2.

trans Albiam in Linones . . . , alterum in Pannonias . . . , tertium in Britones . . . Mendum fmtur Annalium Fuld. non cuiquam Hbrario, sed pritno 8criptori ipsi tribuendum videtur. 1) Ann.Sith.: Cui Hloduwicus filius eius succedens erepta p. v. patr. cum magna liberalitate restituit.

2*

20 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

faciendas et oppressiones a popularium relevandas legatos in omnes regni

A. Kith. sui partes misit et erepta per vim patrimonia multis restituit.

ib. DCCCXV. Exercitus Francorum a Hlud o w i c o h imperat o r e ad

auxilium Herioldo6 Danorum regi ferendum contra filios Godafridi in Nord-

A. Laur. manniam mi s s u s \ cum a d v e r s a r i i eis congredi non auderent, vastatis d circumquaque vicinis pagis et acceptis popularium obsidibus XL reversus

A.Sith. est. Romaee quidam primores in necem Leonis papaef conspirantes

interficiuntur.

A. Laur. DCCCXVI. Saxones et orientales Franci in Sorabos dicto non obe-

dientes e m i s s i contumacium h audaciam non magno labore compresserunt.

A. Sith. Wascones gentiliciai levitatek usi defecerunt2, sed duabus expeditionibus

A. Lanr.ita sunt edomitil, ut tarda eis deditio"1 et pacis impetratio videretur.

A. Sith. Leo papa decessit VHI. Kal. Iunii, et Stephanus diaconus pontifex factus paucis post ordinationem suam diebus ad imperatorem venit, a quo apud

A. Laur. Remorum n civitatem ° honorifice susceptus est. Qui statim adventus sui caus a s p r i n c i p i insinuans celebratis P ex more missarum sollemniis eum diadematis inpositione 1 coronavit. Multis deinde inter eos muneribus et datis et acceptis et amicitia r vicissim firmi t e r robor a t a pontifex Romam, imperator Conpendium s palatium petiit * .

A. sith. DCCCXVH. Eclipsis solis3 facta est Xonis Febr.; eadem nocte

stella cometes gladio similis visa est. Stephanus papa VHII. Kal. Febr. diem obiit, cui Paschalis" presbyterv successit. Hludowicus h • 4 imperator

A. Laur. filium suum primogenitum Hlothariumw coronavit et* nominis atque

imperii sui socium sibi constituit, ceteros reges appellatos unum Aqui-

ib. taniae y , alterum Baioariae z praefecit a . Sclaomir d u x Abodrito-

rumh propterea, quod regiam potestatem, quam post mortem Thra-

sconis solusc super Abodritos tenebat, cum Ceadrogo'1 filio Thrasconise

partiri iubebatur, iratus cum populo suoc sibi subiecto defecit;

et missa trans mare legatione cum filiis Godafridif amicitiass iunxit.

ASith.et Bernhardush*5 rex Langobardorum i consilio pravorum hominum tyranni-

* aur' dem meditat u s , c u m se a suis deseri vid i s s e t , rebus p r o p r i is diffi-

A. Laur. (?) densk apud Cavillionem armis depositis imperatori se tradidit. Legati6

Leonis imperatoris de Constantinopoli pro pace ad imperato-

rem Hludowicum' missi venerunt, quos ille apud Ingilen-

heim susceptos audivit ac dimisit. Ratgarius abbas Ful-

a) obpressiones 3.' b) hlod. 3. c) heriordo 1 ; herialdo 3. d) deest 1. 3. e) Rome 3.

f) pape 1. 3. g) oboedientes 1. h) contumatium 2. 3. i) gentilitia 3. k) levitare 1.

1) edomati 3. m) editio 3. n) romorum 2. o) civitate 3. p) caelebratis 2. 3.

q) imp. 1. r) amicic. 3. 8) comp. 1. t) petit 3. n) pascalis 2. 3. v) prt) 3. w) hlodharium 3. x) et — constituit manu prima in marq. super. adiecta 3. y) aqui-

tanie 3. z) baiarie (sic) 3. a) prefecit 1. b) obodr. 3. c) deest 1. d) cheadrogo 2.

e) trhaschonis 2; trasconis 3. f) godofr. 3. g) amitic. 2; amicic. 3. h) Beruhartus 1. i) long. 1. 2. k) difldens 3. 1) hlod. 3.

1) Exerc. — missus ex Ann. Sith., cum — rev. est e Laur. 2) Gens

Wasconum gentilitia levitate usa deficit Ann. Sith.; Vascones . . . solita levitate commoti . . . defectione desciverunt Ann. Laur. 3) lunae Ann. Sith. et Laur. 4) Hlud. imp. ex Ann. Sith., cetera e Laur. 5) Bernh. r. Lang. ex Ann. Sith., cetera e Laur. 6) Haec quoque ex Annaliitm

Sithimsium exemplari paulo uberiore quodam fluxisse videntur, quippe quae a Laurissensibits lonaius recedant; quod exemplar, ex quo codex Sithiensis descriptus videtur esse, suspicor an Annales quidam Blandinmni fuerint, qui ctd nostra tempora non venerunt, ab ipso Einhardo compositi et, qnam- diu vixit, continuati.

AUCTORE EINHARDO. A. 815—820. 21

densis coenobii ■ accusatus a fratribus et convictus de- ponitur l.

DCCCXVm. Bernhardus ° • ■ Francoruru iudicio c exc a ecatus d mori- A. sith. tur; similiter et auctores coniurationis capitali sententia damnatie lumini- A.i.aur. bus tantum orbantur. Episcopi synodalif decreto depositi monasteriis mancipantur; ceteris, prout quisque nocentior vel innocentior appar u i t, vel exilio deportatus vel tonsus et in monasteri u m missus est. Im-A. Sith. perator ;1 v e r o Brittanniam h cismarinam bello petens captis q u e rebelli o - A. Lxar. num munitioni b u s i brevi totam in suam potestatem redegit. Nam Mormanno, qui in ea tyrannidem4 exercuit, occiso nullus Brittok inveniebatur, qui resisteret aut imperata facere renueret 1 . Eclypsis m

solis contigit VIII. Id. Iul. Irmingardis regina V. Non. Oct. decessit. Monasterio Fuldensi Eigil abbas electus et ordinatus est. A.Fuid.ant. 'p. 357. * DCCCXVIin. Sclaomir d u x 3 Abodritorum n a primor i b u s populi A. Laur.

sui multis criminibus accusatus, cum obiecta sibi rationabili t e r ° effellere non p o s set, exiho condemnatus est et regnum Ceadrogo filio Thrasconis P datum. Similiter et Lupus "Wasco de perfidia convictus exilio de- portatus est. Conventus Aquisgrani habitus est, in quo multa de statuQ ecclesiarum r et monasteriorum tractata atqne ordinata sunt ; legibus etiam capitula quaedam» pernecessaria, quia deerant, addita sunt. Imperator inspectis plerisque nobilium filiabus Iudith filiam Huelpi comitis duxit uxorem. Contra Liudewitum q u o q u e Sclavum in Pannonia rebellan- A. Sith. e t

tem t exercitus de Italia missus rebus ° parum prospere gestis infecto A. Laur. pene negotio u regressus est. Pippinus filius imperatoris Wascones vicit ac subegit. Hoc anno basilica sancti Bonifacii v martyrisA. Fuid. ant.

in coenobiow Fuldense ab7 Heistolfo* archiepiscopo dedicata est inHrab. honorem Domini Salvatoris et o m n i u m sanctorum e i u s , translat a q u e sunt ossa sancti martyris y K a 1 e n d i s Novembr i b u s.

DCCCXX. Tres8 exercitus contra Liudewitum in Pannoniam mittun- A- ^aur- et tur; quorum unus de Italia per Alpes Noricas, alter de Saxonia per Caranta- '• norum provinciam z , tertius a Franc o r u m per Baioariam et Pannoniam A. Laur. superiorem ingressi, cum in unum venerunt, totam pene regionem ferro et igni0 devastantes nullo gravi damnoc accepto reversi sunt. Is tamen, qui per Pannoniam superiorem iter fecerat, in transitu Dravi fluminis ex locorum et aquarum insalubritate soluti ventris incommodo graviter affectusd est, et pars eius non modica hoc modoe consumpta. Bera

a) cenobil 3. b) Bernhartus 1. cj iuditio 3. d) excecatus 1. 3. e) danipnati 2. 3.

f) sinodali 3. g) c^teri 2. h) britanniam 1. 2. i) municion. 3. k) brito 1. 2; bretto 3. 1) rennueret 3. m) eclipsis 1. 3. n) obodr. 3. o) deest 1. 2. p) trasconis 3.

q) de st. des. 1. r) jccl. 1. 2. s) quedam 3. t) repellantem 3. u) negocio 1.

v) bonefacii 3. w) cenobio 3. x) hestolfo 3. y) martiris 1. 3; et omn. — mart.

tnanu prima in margine adiecta 3. z) provintiam 2. 3. a) tercius 1. 2. b)' igne yastantes 1. c) dampno 2. d) afflictus 1. e) morbo 1. •

1) Cf. Simson, 'Jahrbiicher Ludwigs d. Frommen' I, Exc. II, p. 371 — 376.

2) Bernh. — moritur ex Ann. Sith., cetera e Laur. 3) Imp. — petens ex Ann. Sith., cetera e Laur. 4) Ex Ann. Sith. (Mormannum eorum tyrannum); regiam potestatem Laur. 5) Abodr. rex Ann. Laur. 6) rebus — est ex Ann. Laur., cetera e Sith. 7) ab — Novembribus ex Hrabani 'Denotatione dedicationis ecclesiae' etc, quae inter carmina eius traditur; Poetae lat. II, p. 205. 8) Ann. Sith. : Tres exercitus de Francia, Saxonia atque Italia in Pannoniam contra Liudiwitum missi ; Ann. Laur. : tres ex. c. Liudew. mitt., qu. u. de I. p. A. N., alter per Car. pr., tercius per Bai. et cetera.

22 ANN. FULD. PARS I. (SEUGENST.)

comes Barcinonae» infidelitatis a vicinis suis insimulatus cum accusatore»

suo equestri pugna confligere conatus vincitur; et ut reus maiestatis

capitali sententia damnat nsc par c e n t e ei imperator e exilio deportat u r.

A. Sith. Propter nimietatem pluviarum aer e d corrupt o ' hominum et boum pesti-

A. Laur. lentia longe lateque ita grassata est, ut vix ulla pars regni Francorum ab hac peste inmunise posset inveniri. Fruges quoque vel colligif non poterant vel collecta2 putruerunt. Vinum etiam propter caloris in- opiam acerbum et insuave fiebat.

A. Sith. DCCCXXI. Hludowicus imperator Noviomagi * divisionem regni f e cit

inter filios suos ; deinde in villa Theodonis £ omnes, qui suo tempore in exilium missi fuerant h , revocavit et singulis in statum pristinum restitutis3

A. Laur. possessiones q u o q u e iudicio i legis in fiscum k redactas magna liberali-

A. Sith. tate restituit. Hlotharius 1 • 4 filius eius uxorem duxit et apud

A. Laur. "Wormaciam m hiemavit. Ceadrogo princeps Abodritorumn quia per-

fidiae et cuiusdam cum filiis God a fridi o factae societatis P notabatur, Sclaomir aemulus 1 eius in patriam remittitur. Qui, cum in Saxoniam venisset, aegritudine r decubuit; percepto 8 baptismi sacramento de- functus estt. ib. DCCCXXTI. In regione Thuringorum quodam in loco iuxta fluvium

N. cespes" longitudine pedum quinquagenum, latitudine quattuordenumv, altitudine sesquipedali w de terra sine manibus et praecisus* et sublatus est; et ab eo loco, in quo sumptus est, XXV pedum spatio y distans inventus est. Item in parte orientalis Saxoniae z , quae Soraborum finibus contigua est, in quodam deserto loco iuxta lacum, qui dicitur Arnseo, terra» in modum aggeris intumuit et limitem unius leugae s p a t i o D porrectum sub una nocte absque humani operis molimine ad instar vaUic subrexit.

A. Sith. Hludowicus d imperator sacerdotum usus consilio de omnibus, quae publice perperam gessit, publicam poenitentiam egite et pogt haecf cuncta, quae in regno suo corrigenda invenire S potuit, corrigere atque emendare curavit. Hlothariush in Italiam, Pippinus frater eius et ipse uxore ducta A. Fuld. ant. in Aquitaniam missus est. Eigil1 abbas Fuldensis COenobii k

A.Laur.823?defunctus Hrabanuml successorem reliquitm. Ebo Re-

morum episcopus genti Nordmannorum evangelizavit ver- bum Dei5.

A. Sith. *DCCCXXin. Hlothariusn iuvenis rogante Paschale papa Romam *p.

veniens ab eodem coronatur et a populo Romano imperator augustus6 appel- A. Laur. 822. latur. Liudewitus, qui superiore anno propter exercitum contra se

*) "Warmatie manu saec. XIII. superscriptum in cod. 3.

a) barcenone 3. b) accussatore 1. c) dampn. 2. d) aerg 2. e) imm. 1. f) colli 3. g) theotonis 1. 2. h) fuerunt corr. fuerant 1; fuerunt 3. i) iuditio 1. 3. k) in

flscum des. 2. 1) hludharius 3. m) Wormaticam 3. n) obodr. 3. o) godifridi 2; godofridi 3. p) facte sotietatis 3. q) emulus 1. r) egritudine 1. 3. s) per-

ceptione 3. t) moritur 1. 2. u) cespis 3. v) quatuord. 1. 2. w) sexquipedali 3. x) precisus 1. y) spacio 1. z) saxonie 3. a) deext 1. b) spacio 2. 3. c) vallis 2. d) lud. eraso h 1 ; hlod. 3. e) gessit 3. f) hec 3. g) inveniri 3. h) hlutharius 1 ; hlodharius 3. i) egil 2. k) cenobii 3. 1) h erasttm 1. m) accepit 3. n) Hlod- harius 3.

1) Propter — aer corruptus Ann. Sith. 2) frumenta . . . collecta Ann. Laur. 3) Hlud. — revocavit et unumquemque in suum statum restituit Ann. Sith.; ea, quae sequuntur ex Ann. Laur. 4) Hlotharius iuvenis

Ann. Sith.; filium autem Hloth. A. Laur. 5) Dubito an haec ex pleniore Annalium Sith. exemplari sive Annalibus Blandinianis petita sint. 6) Ex Ann. Laur. (imperatoris et augusti nomen accepit).

AUCTORE ELXHARDO. A. 821—825. 23

missum relicta Siscia civitate ad Sorabos, qui magnam Dalmatiae»

partem obtinere dic u ntur, fugiendo se contulit, c u m b iterum in Dal-

matas ad Liudemuhslum avunculum Bornaec ducis pervenisset, dolo A. Laur. 823.

ipsius interfectus e s t. Hoc anno prodigia quaedam d extitisse narran-

tur, m quibus praecipuae fuerunt in Aquense palatio terrae*' motus et

in territorio Tullense iuxta villam Commerciacum puella quaedam*1 anno-

rum fere duodecim ab omni cibo per decem menses abstinens et in Saxonia

in pago, qui vocatur Firihsazi, XXILT villae e igne caelestih concrematae1

et fulgorak sereno atque interdiu de caelo* cadentia. Et in territorio

Cometensi Italiae1» civitatis in vico Grabadonan in ecclesia0 sancti

I< ihannis baptistae P imago sanctae (i Mariae puerum Iesum gremio conti-

nentis1" ac magorum munera offerentium in absida8 eiusdem ecclesiae1

depicta et ob nimiam vetustatem obscurata et pene abolita tanta claritate

per duorum dierum spatia effulsit, ut omnem splendorem novae picturae

suae vetustatis pulchritudine" cernentibus penitus vincere videretur; mago-

runi tamen imagines praeterv munera, quae offerebant, minimew claritas

illa inrauiavitx. Et in multis regionibus [frugesy] grandinis vastatione

deletae L atque in quibusdam locis simul cum ipsa grandine veri lapides

atque ingentis ponderis decidere visi. Domus quoque de caeloa tactae0

hominesque ac cetera animalia passim fulminum ictu praeterc solitum

crebro exanimata dicuntur. Secuta est ingens pestilentia atque hominum

mortalitas magna.

DCCCXXHH.'1 Rex Bulgarorume Omortag pacis faeiendaef gratia ib. ad imperatorem legatos e t litter a s S misit ; quos r e x audi tos remisit et cum eis Machelmum h de Baioaria ad memoratum regem direxit. Paschalisi papa defunctus et Eugenius pro eo pontifex con- stitutus est. Imperator Hlotharium filium suum ad iustitiask faciendas Romam misit. Ipse cum exercitu Brittanniaml petit divisisque in tres partes copiis totam ferro et igni"» devastat acceptis- que a perfido Brittonum11 populo, quos imperaverat, obsidibus reversus est. Hoc anno hiems01 aspera et valde prolixa facta est, quae non solum animalia, verum etiam homines quosdam imma- nitate frigoris extinxit. Ante solstitium P quoque paucis diebus in territorio August a dunense (l aere in tempestatem subita mutatione converso ingens fragmentum ex glacier simul cum grandines decidisse perhibetur, cuius longitudo quindenum, latitudo septemt, crassitudo duorum pedum fuisse dicitur.

DCCCXXV. Iterum rex Bulgarorumu alios legatos ad imperato- ib. r e m m i s i t , de tenninis videlicet ac finibus inter Francos et Bulgaros v constituendis. Quibus rex auditis per eosdem, qui ad se missi fuerant, legatos regi eorum missis litterisw, prout videbatur, respondit. Wiho-

a) dalmacie 3. b) et codd. c) Borne 3. d) quedam 3. e) precipua 1. 0 terre 3. g) ville 3. h) celesti 3. i) concremate 3. k) fulgura 1.2. 1) celo 3. m) italicg 2; italiof .1. n) gradabona cod<l, o) gccl. 1. 2. p) baptiste 3. q) sce 3. r) conti-

l) bsida 2. t) ^ccl. 1. 2; eccte 3. u) puk-hritudine. 1. v) preter 1.

w) minine 3. x) irr. 1. 2. y) deest in codd. z) delecte 1; delete 3. a) celo 3.

b) tacte 3. c) preter 1. 3. d) DCCCXXIIl in marg. 1. e) uulgarum 1. 2. f) faciendi 3. g) litera- 1. h) maghelmum 3. i) pascalis 3. k) iusticias 1. 2. 1) britanniam 1. 2. m) igne 1. 2. n) britonum 1. 2. o) hiemps 2. 3. p) solsticium 2. 3. q) augusta- dunense eorr. augustvdunense 2. r) clatie 3. s) gandine 3. t) septennm 3. u) uul- garum 1. 2. v) uulgaros 1. 2. w) literis 1.

1) Haec et alia plurima eorum, quae ab hoc anno a Laurtssensibus aliqua ex parte discrepanlia inveniuntur, fortasse ex antiquiore illo Annalium Sithiensium exemplari petita sunt, de quo supra ad a. 817. mentionem feci.

24 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

marcus Brit t o a perfid us terminos Francorum incendiis et direptio- nibus infestare non cessavit, donec ab hominibus Lantbertib comitis in domo propria circumventus et occisus est. Imperator c u m fili i s God a - fridi c pacem, quam ipsi petebant, cum eis in marcad eorum confirmare iussit. In territorio Tullense iuxta Commerciacum e villam puella

duodenis1 post sacram communionem, quam in pascha a sacerdote s u s ceperat, primo pane, deinde aliis c o m m u nibus ■ cibis et potibus i t a abstinu i t , ut nulla penitus corporis alimenta percipieus plenum triennium sine omni victus desiderio compleverit. Coepitf autem ieiunare anno in- carnationis dominicae s DCCCXXLU. , * sicut in ipsius anni descriptione *p. superius adnotatum est, et i n hoc anno, id est DCCCXXV. circa Novem- . bris mensis initium escam sumere ac more ceterorum h mortalium man- ducando vivere coepit i . A.i.aur.823. DCCCXXVL* Cum regi Bulgarorumk legati sui, quid 1 egerint, renun-

tiassent m, iterum eum, quem prim u m miserat, ad imperatorem cum litteris remisit, rogans, ut sine mora n i n d i s positione terminorum di f finitio fieret vel, si hoc non placeret, suos quisque terminos sine pacis foedere tueretur. Quem imperator susceptum et auditum sine litteris re- meare fecit. Mense autem Maio apud Ingilenheim» habito conventu diversa rum gentium legationes audi t a s absolvit. Q u o tempore Heriol- dus P cum uxore et magna Danorum multitudine apud Mogontiac u m q baptizatus est. Georgiusr quidam presbyter8 de Venetia cum Baldrico comit e Foroiuliense veni e n s organum ydroulicum* Aqu i s grani fecit. Postea vero, cum imperator in Salz villa regia con- ventum haberet, perlatum est ad eius notitiam", quomodo Aizo Gothus de palatiov fugiensw ad Sarracenos se contulisset et inde auxiha contra nostros accepisset. Graviter3 accepit; tamen, ne q u i d inconsulte a g e r e t , adventum consiliariorum x suorum i u d i c a v i t opperiri. Dum haec y aguntur, Hildoinus z abbas monasterii saneti

Dionisii Romam mittens annuente precibus a eius h Eugenio apostolicae c sedis tunc praesuled ossa beati martyrise Christi Sebastiani accepit et ea apud Suessonumf civitatem in basilica sancti Medardi collocavit. Ubi dum adhuc in loculo, s i c u t al lata S erant, inhumata iacerent, tanta signo- rum ac prodigiorum multitudo claruit, tanta virtutum vis in omni genere sanitatum per divinam gratiamh enituit, ut a nullo mortalium i eorundem k miraculorum aut numerus comprehendi aut varietas valeat enarrari. ib. DCCCXXVH. Exercitus a rege Sarracenorum Abdiraman ad auxi-

lium Aizoni ferendum duce Abumarvan regis propinquo Grerundam 4

*) In margim cod. 1 prima tnanu add.: Heistolfus archiepisco-

pus 0 xn.

a) brito 1. 2. b) lamberti 2. c) godofridi 3. d) marca corr. marcha 2. e) com- mertiacum 2. 3. f) ce pit 2. g) dominice 3. h) c§terorum 1. i) cepit 3. k) uul- garum 1. 2. 1) quod 2. m) renunc. 3. n) morarum 1. 3. o) ingalenheim 3.

p) herialdus 3. q) mogontiam 3. r) Georius 3. s) presbiter 3. t) ydroul. eorr.

ydraul. 1. u) noticiam 2. v) palacio 3. w) fugens 3. x) consiliarum 3. y) hec 3. z) hildiuuinus 3. a) pcibus 3. b) deest 2. 3. c) apostolice 3. d) presule 1.

e) martiris 1. f) suessonam 1. 3. g) alata 3. h) graciam 3. i) mortaluum 3.

k) earundem codd. 1) gerendam 1.

1) annorum circiter XII Ann. Laur. 2) omnibus Ann. Laur. 3) For- tasse quaedam verba exciderunt, ut Quod imperator quamquam. 4) Caesar- augustam venisse nunciatur Ann. Laur.

AUCTORE EIXHARDO. A. 826—829. 25

ven i t. C u i Pippin u s filius imperator i s cum exercitu missus re- s i s t e r e t , ni s i desidia ducum, quos c o p i i s praefecerat, tardius, quam rerum necessitas postulabat, is, quem ducebant, ad marcama venisset ex- ercitus. Quae tarditas in tantum noxia fuit, ut Abumarvan vastatis Bar- cinonensium ° ac Gerundensium agris villisque incensis cum incolomi c exercitu Caesaraugustam d se prius reciperet, quam a Francorum ex- ercitu potuisset vel videri. Huius cladis praesagia credita sunt visae6 multoties f in caelo £ acies et ille terribilis nocturnae u coruscationis in aere discursus. Interea Bulgari i Sclavos in Pannonia sedentes misso per Dravum navali exercitu ferro et ignik vastaverunt et expulsis eorum ducibus Bulgaricos 1 super eos rectores constituerunt. Corpora beatorum Christi martyrum Marcellini et Petri mense Novenibrio x in Franciam"» allata sunt.

Eugenio papa defuncto Valentinus diaconus successit; quo postn paucos dies mortuo G-regorius presbyter tituli sancti Marci pontificatum suscepit.

DCCCXXVIII. Reliquiae0 sancti Marcellini martyrisp post pascha ad Aquis palatium delatae0- etr per eas ibi multa signa facta sunt2.

Hlothari u s « • 3 cum exercitu ad marcam Hispanicam t mi s s u s e 8 1, a. Laur. similiter et Hludowicus11 iuvenis contra Bulgarosv4. Foedusw cum Nordmannis factum per neglegentiam ruptum et castra nostrorum a Nordmannis direpta sunt. p.36o. *DCCCXXVHn. Ante pascha in sabbato x sancto5 terraeyib.

motus noctu Aquisgrani factus. Imperator generalem conventum mense Augusto Wormaciae ■ hab u i t. Bulgari a navibus per Dravum

a) marcham 2. b) barcenonensium 3. c) incolomi corr. incolnmi 1; iueolumi 2.

d) cesar aug. 3. e) vise 3. f) multotiens 1 ; multociens 2. g) celo 3. h) nocturue 3. i) uulgari 1. 2. k) igne 1. 2. 1) uulgaricos 1. 2. m) frantiam 3. u) propter 3.

o) Reliquie 3. p) martiris 1. q) delate 3. r) et deest 2. s) hlutharius 3. t) hispa- niam 2. u) hludawicus 3. v) uulgares 1 ; vulgaros 2. w) fedus 3. x) sabato 3. y) terre 3. v.) wormacie 1. 3. a) Vulgari 1. 2.

1) Octobrio Ann. Laur.; secundum Translationem Marcellini et Petri ab Einhardo conscriptam (SS. XV, p. 238 — 264. ed. Waitz) I, 7 sq. reliquiae sanctorum sexto die, postquam Papia eductae erant, ad sanctum Maurkium adrenerunt; inde 'Solodurum Burgundionum oppidum' (Soloihurn) , inde Argentoratum, inde Michilinstadum translatae sunt, unde XVI. Kal. Febr. (828) Mulinheimum (Seligenstadt) pervenerunt. Haec inter Annales Lauris- senses et nostros discrepantia facile solvitur ea re, quod verba Hn Franciam allata sunt' in varias sententias accipere licet: fortasse reliquiae mense Octobri Agaunum, Novembri Michilinstadum apportatae sunt. Cf. W. Giese- brecht, 'Jahrb. d. hist. Cl. d. Konigl. Akad. d. Wiss.', Milnchen 1865, p. 229 sqq.; Jaffe", Bibl. IV, p. 498. 2) Pars scilicet reliquiarum Mar- cellini, quam Hildoinus abbas iniuste sibi retinuerat, monente Einhardo ab illo post pascha a. 828. Aquas delata et inde eodem avno deducta Mulin- heimi cum ceteris coniuncta est; cf. Transl. II, 3 sqq. ; Giesebrecht l. I. 3) Etiam in hoc anno et eo, qui sequitur, compluria cum Ann. Laur. con- gruunt; tamen dubito an Fuldensium aucior hinc non ipsis Laurissensibus, sed brevioribus solum illis annalibus, quos Blandinii ortos esse supra (a. H\l) suspicati sumus, usus sit. 4) De hac expeditione cf. Dummler, 'Gesch.

d. Ostfrankischen Reiches' 2I, p. 37 sq. 5) paucis ante sanctum pascha

diebus Ann. Laur.

26 ANN. FULD. PARS I. (SELIGENST.)

fluvium veuientes quasdam villas nostrorum flumini vicinas- incenderunt. Bernhardus comes» Barcinone n s i s in palatio camera- rius constitutus, et Hlothariusb in Italiam profectus est. A. Bert. DCCCXXX. Commotio1 contra imperatorem a primo-

ribus Francorum inCompendio exorta propter Bernhardum, quem in palatio esse noluerunt. Quo inde depulso atque fugato in gratiam cum eo redierunt, sed ad breve temporis spatiumc.

ib. DCCCXXXI. Conventu apud Noviomagum habito2 impera-

tor omnes, quisibi contrarii fuerunt, velut iuste exaucto- ravit; quosdam publicis, quosdam privatis rebus expolians, quosdam in exilium mittens multum COntra se et Iudith uxorem suam non solum populi, sed etiam filiorum suorum animos concitavit.

ib. DCCCXXXn. Imperator mense Maio contraHludowicumd

filium ad Augustam Vindelicame cum exercitu venit. Inde3 reversus in Aquitaniam Pippinum filium regno privavit; sed inde, postquam uxorem abdicavit4, cum magna difficultate. ad Aquense palatium regressus est. Sol defecit II. Non. Mai. et luna XIII. Kal. Iunii*-5.

ib. DCCCXXXIH. Imperator initio &-6 quadragesimaeh Wormaciam i

venit et ibi uxore revocata4 atque exercitu congregato contra7 filios suos ad se venire volentes in Alisatiamk profectus atque ibi a suis desertus ac proditus et in filiorum pote- statem redactus est. Erat ibi cum filiis Gregorius papa Romanus,

a) eorais 3. b) hludharius 3. c) spacium 2. d) hludawicum 3. e) vindelicum 1.2; -cum eorr. -cam 3. f) XIII. Non. Iun. 3. g) in initio 1 ; inicio 2. h) cjuadragesiuie 3. i) wormaticam 3. k) alsatiam 1; Alsaciam 2.

1) De his rebus cf. Simson, lJahrbiicher Ludwigs des Frommen' I, p. 352 — 355; Diimmler l. I. p. 55 — 58. Abhinc paene omnia, quae in liac Ann. Fuhl. parte narrantur, cum Ann. Bertinianis in rebus atque saepius etiam in verbis cmgruunt. Tamen non ex ipsis eis annalibus multo laryioribus nostros admodum breves haustos esse dicemus, si, quomodo amtor antea Annalibus Laurissensibus usus sit, reputaverimus, sed ex mttrpoatu qtUbttfr dam aliis brevioribus, eisdem videlicet, quos supra (a. 817^ Blandiuianos diximus. 2) Mense Octobri anni 830. P. ; coniuratarum danniatio a. 831. demum mense Februario Aquis perfecta est. Cf. Simson l. c. p. 359 — 363; Diimmler p. 59 — 62. 3) Cf. Thegani Vitam Hludow. 41 : inde revertens perrexit in Aquitaniam ; imperator inde revertens venit Aquis ; Simsom II, p. 23 — 30; Dummler p. 70 — 72. 4) Errat auctor; hoc enim iam a. 830. factum est. Simson de rebus a. 833. et 834. gestte cogitat; cui equidem non assentior, propterea quod de HHs infra (a. 834,) mentio fit. 5) Ann. Bert.: Quo etiam tempore eclipsis lunae XTTT. Kalend. Mai post solis occasum facta est. 6) ante initium quadr. Ann. Berth. 7) Cf. Theg. V. Hlud. 42: audivit, ut iterum filii sui ad eum venire voluissent non pacifice; qui congregavit exercitum. . . . Filii autem eius perrexerunt obviam ei cum Gregorio papa Romano. Simson p. 44 — 53; Diioiw/ir p. 75-81.

AUCTORE EINHARDO. A. 830—837. 27

DCCCXXXIHI. Post haec» i u d i c i o b episcoporum arma a. Bert. depo suitJetadc agendam poenitentiamdinclusus est, uxor in Italiam ducta. Proximaque aestatee,2ipse relaxatus arma resumpsit, uxorem recepit, H lothari u m f ads Italiam cum his, qui eum sequi volebant, redire coegit. Pugnatum est eodem anno cum Mahtfridoh et Lantberto 3 ; in quo proelio* perierunt U odok comes Aurelianensis ' ' 4 et Theodo abbas sancti Martini Turonensis et alii multi.

DCCCXXXV. Imperator cum filiis Pippino et Hludowico™1, 5 a». conventum generale m hab u i t n a p u d Lugdunum dispositisque i b i illarum partium causis ad Aquense palatium reversus est. Nordmanni Dorestadum o • 6 vastaverunt.

DCCCXXXVI. Imperator in palatio ThiodenhoveP conven-ib. tum habuit, ad quem7 H lothari u s (i venire non potuit, quia graviter et usque ad desperationem aegrotavif. Quo peracto imperator Franconofurd s venit, inde ad sanctos Mar- cellinum et Petrum* et inde ad Ingilenheim et inde adt Aquense palatium rediit. Nordmanni Andwerpam civitatem incendunt, similiter et Witlam* emporium iuxta ostium Mosae" fluminis, et a Frisionibus tributum acceperunt.

DCCCXXXVII. Ticinumv in Italia III. Kal. Ian. noctu.octies tremuisse perhibetur. Plures ex primoribusDec.30. Italiaew defuncti sunt, inter quos praecipui* fuerunt Lant- ib.

*) hoc est Saliginstat add. m. saec. X. aut XI. in margine cod. 3.

a) hec 3. b) iuditio 3. c) deest codd. d) penit. 3. e) estate 3. f) hludharium 3. g) deest 2. h) mahtfredo 1. 2; mahcfrido 3. i) prelio 1. k) uodo 1. 1) aurelia- nens 2; aurilianens 3. m) hludawico 3. n) deest 1. o) dorestatum 1. 2. p) theo- denhove 3. q) hlutharius 3. r) egrotavit 3. s) in franconofurt 1 ; ad fr. 2 ; fran- confurdum 3. t) deest 3. u) m. flum. ost. 1; mose 3. v) ticenum 3. w) italie 3. x) precipui 1.

1) Mense Octobri annf 833, in conventu Compendknsi. P. Cf. Simson p. 63 — 76; Diimmler p. 84— 88z de imperatrice a. 833. Tortonam abducta S. p. 53, D. p. 83. 2) i". e. aestate huius a. 834. P. Non aestate, sed

Ral. Mart. Ludoicicus in conventu ad S. Dioni/sium habito 'cingulum mili- tare', ut ipse ad Hilduinum scribit, 'resumpsit' ; cf. Simson p. 90, Diimmler p. 95. Aestate Iudith reversa est; S. p. 99 — 102, D. p. 96. 3) Aurelia- nensi et Namnetensi comitibus, qui maxime omnium Lotharii partibus stiuie- bant; cf. de proelio mense Iunio facto Simson p. 102 — 105, Dummler p. 97 sq. 4) Qui ab hnperatore in Mahtfridi loco positus erat. 5) Cf. Theg. c. 57

et Ann. Xant. ; in Ann. Bert., qui placitum in Stremiaco prope Lugdunum habitum esse narrant, filii non commemorantur. Simson p. 139 — 141, Dummler p. 111 sq. 6) Hodie Wyk-te-Duerstede ad Rhenum. P. 7) Hic duo conventus confunduntur, alter mense Maio Thiodonisvillae habitus et alter Septembri Wormatiae, ubi Hlotharius frustra exspectabatur ; cf. Simson p. 153 — 156, Dummler p. 118 sq. 8) Cum Mosa prope Briel emporium

mare influat, Witlam vel in ipso loco vel in eius regione sitam fuisse apparet; alii perperam Wilteburgum in provincia Ultraiectina esse puta- verunt. P.; cf. Simson p. 159, Dummler p. 122.

28 ANN. FULD. PARS L (SELIGENST.). A. 837. 838.

bertus et Hugus». *Stella cometes in signo Libraeb apparuit* Apr.n.III. Id. April. et per tres noctes visa est. Nordmanni tri- A. Bert. b u t u m exactantes inWalchram insulam venerunt ibique Eggi- hardum e eiusdem loci comitem et Hemmingum ,l Halp- Inn.i7. danie filium cum aliis multis XV. Kal. Iulii x occiderunt e t Dorestadum f vastaverunt; acceptoque a Frisionibus tri- buto reversi sunt. Imperator omisso itinere Italico Aquisgrani h i e m a v i t. ian.i8. DCCCXXXVIII. XV. * Kal. Febr. vespereh terrae*

motus apudk sanctum Nazarium et in Wormacense ac1 Spirense et Lobadunense m factus est. Naves contra Nord- mannos aedificantur»*2. Optima pars regni Francorum8 Carlo ° i u v e n i data est. Hlothari u s P e t Hludowic usl in valle Tredentinar colloquium s habuerunt ante mediam quadra- gesim a m 4. sept.22. [Inf festo sanctorum Mauricii et sociorum eius magna

i9.APr.6.nix ubique cecidit et duravit usque ad pascha in tota regione per XXVIIII hebdomadas.] 5

Huc usque Einhardusu.

a) s erusum 1. b) libre 3. c) eggihartum 1. d) hemniggum corr. hemningum 1.

e) halbdani 1. 2. f) dorestatum 1. 2. g) V. Kalendarum Mon. Kirschgart. h) vesperi 3. i) terre 3. k) aput 3. 1) et in 1. m) lobadanense 1. 2. n) edificantur 3.

0) karolo 1. 2. p) Hludharius 3. q) Hludawieus 3. r) tridentina 2. s) conl. 3. t) In — hebdomadas desunt in codicibus. u) verba H. u. E. in margine cod. 1 posita des. 2. 3; Enhardus 1; Huc usque scripsit Einhardus Mon. Kirschg;

1) Hoc non convenire cum diplomatis Ludotvici Iun. 15. Gundulfi villae et Iun. 16. et 18. Theodonis villa-e datis Muhlbacher, 'Eegesten d. Kaiserrekhs unter d. Karol.' p. 355 cognovit; cf. Diimmler p. 123. 2) copiosus circa maritima apparatus distributus est Ann. Bert. 3) pars Niustriae . . . ducatus videhcet Cenomanicus omnisque occidua Galliae ora intra Legerim et Sequanam constituta Ann. Bert. 4) inchoatisque quadragesimae ieiuniis imperatori sermo innotuit Hlodowicum . fratris Hlotharii intra Alpium septa colloquium expetisse Ann. Bert. 5) Haec apud tmum Monachum Kirschgartensem (v. Ludewig, Beliquiae manuscr. II, p. 28> legun- tur, qui praeter codicem Wormatimsem amissum ipsius Einhardi libro auto- grapho usus videtur esse.

AXXALIUM FULDEXSIUM PARS SECUXDA

(FULDENSIS)

AUCTORE RUODOLFO

A. 838—863.

838.

Imperator a vero mense Iunio Noviomagi conventu iun. generali habito consiliis quorundam ex primoribus Fran- corum adquiescens b pacti conscriptione Hludowicoc filio suo regnum orientalium Francorum, quod prius cum favore eius tenuit, interdixit. Ille autem intellegensd ex invidia consiliantium talem prodisse sententiam edicto postliabito III. Kal. Dec. ad Franconofurte cum suis venit1. Contra nov. 29. quem imperator quasi sibi adversantem cum exercitu ve- niens Mogontiacif natale^ Domini celebravit. Dec.25.

Pippinus11 quoque filius eius, rex Aquitaniorum, mense ,J*oy;3) Novembrio1 eiusdem anni defunctus est2.

839. DCCCXXXVIIII. Imperator verok post peractam festivitatem natalis Domini et theophaniae l VII."1 Idibus Ianuariis cum exercitu navigio Rhenum transiit , obvios ian. 7. habens Saxones partim minis partim suasionibus Adal- berhti11 comitis3 adductos. Quo cognito Hludowicus0 nefas esse sciens filium patri repugnare cedendumque tempori iudicans in Baioariam se recepit. Imperator autem in

;o eodieta tmo tmor* pergunt et ad vocem quadragesimam ea, quae sequuntur, nullo spatio inierminKO adnectunt. b) acqu. 2. c) hludaw. 3. d) intelligena 3. e) francofurt 1. 3. f) mogonciati 3. g) natalem 3. h) Pipinus 1. i) nobenibrio 3. k) deesl 1.

1) theophanie 3. m) septimis 3. n) adalberti 1. 2.

1) Ubi auctor eum eo fuisse videtur. 2) Pippimm Iilibus Dec. mortuum esse Prudentius memoriae prodit, cui Necrol. Wirziburg. (XII. Kal. Ian.} m&urrtt; cf. Simson p. 191, n. 2; Dummler I, p. 130, n. 1. 3) Mettensis, </r quo rf. Diimmler I, p. 126, n. 2.

30 ANN. FULD. PAKS II. (FULDENSIS)

Franconofurt veniens ibique manens ieiunium quadragesi-

male inchoavit. Inde pergens in Alamanniam iuxta lacum

APr. 6. Briganticum l pascha celebravit. Post pascha vero mense

Mai. Maio Wormatiama veniens Hluthario" filio suo de Italia

in fidem eius venienti reconciliatur regnumque Francorum

inter eum et Karlumc filium suum minimum dividit, Hlut-

hario" quidem, qui maior natu erat, nominis sui digni-

tatem et sedem regni tribuens, Hludowico vero filio suo

minori pro eo, quod eum offenderat, Baioariorum provincia'1

iui.tantum concessa. Post Kalendas autem Iulii Hluthario"

ad Italiam redeunte imperator adsumptoe secum Karlof ad

disponendas Aquitaniorum res - occidentem proficiscitur.

Eodem quoque anno stella cometes in signo Arietis apparuit et prodigia alia in caelog visa sunt. Nam et caelumh *noctu serenum rubuit et per aliquot noctes igni- *P. culi plurimi instar stellarum per aerem discurrere vide- bantur.

840.

DCCCXL. Hludowicus1 filius imperatoris partem regni trans Rhenumk quasi iure sibi debitam affectans per Alamanniam facto itinere venit ad Franconofurt x , multo- rum ad se orientalium Francorum animis prudenti consilio conversis. Quo conperto111 imperator de Aquitania infecto negotio redire conpulsus111 Druogonem3 archicapellanumn et Adalbertum comitem cum aliis multis praemisit ad tuen- dum litus occidentale Eheni fluminis ; ipse vero secutus in [art. 28. Aquisgrani pascha celebravit.

Hisdem temporibus per aliquot noctes rubor aeris nimius apparuit, ita ut unus trames ardens ab euro, alter a circio exorientes in conuin0 coirent et quasi coagulati1' sanguinis speciem in summitate caeli'1 monstrarent.

Post pascha autem imperator collecto exercitu filium per Thuringiam r ■ 4 usque ad terminos barbarorum per- sequitur exclusumque a finibus regni per Sclavorum terram

a) nuormaciam 1. b) hlothar. 1. 2. c) karolum 1. 2 ; carlum 3. d) provintia 2. 3.

e) ass. 1. 2. f) karolo 1. 2. g) celo 1. 3. h) celum 1. 3. i) Hludawicus 3.

k) reuum 3. 1) franconofurd 2. m) comp. 1. n) archicappellanum 3. o) coum 1.

p) coagolati 2. q) celi 1. 3. r) turingiam 2; thuringeam 3.

1) In yalatio Bodman; Muhlbacher nr. 959—962; cf. DUmmler I, p. 129.

2) Scilicet ut nepotes suos regno patemo privaret; quod illa e^rpeditione non perfecit. Dilmmler I, p. 133 — 135. 3) Fratrem suum, episcopum Metten- ■sem. P. 4) Apr. 8. eum ad Herolfesfeld monasterium venisse Ann. Hersf. memoriae 2»'odunt; Dummler I, p. 136.

AUCTORE RUODOLFO. A. 839-841. 31

cum magno labore Baioariamil redire conpellit. Ipse vero rebus in partibus illis ordinatis ad Salz villam regiam * re- versus dies letaniarumb et ascensionis Domini sollemnia1' iuue. celebravit. In ipsa autem vigilia ascensionis Domini, hoc est ind IIII. Id. Mai. 2, eclipsis0 solis circa septimam ettbLis^ octavam horam diei facta est tam valida, ut etiam stellae1 propter obscuritatem solis visaes sint rebusque color in terris mutaretur. Imperator vero illis diebus morbo cor- reptus aegrotare coepit11 et per Moenum fluvium navigio1 ad Franconofurtk, inde post dies paucos in insulam quan- dam ' Bheni fluminis prope Ingilenheim delatus m niorbo invalescente XII. Kal. Iul. diem ultimum clausit; corpus- inn. 20. que eius Mettis civitatem perlatum n in basilica sancti Arnulfi0 confessoris honorifice sepultum est.

Hlutharium1' vero de Italia sero venientem Franci loco patris eius super se regnaturum accipiunt'1 a. Hunc enim ferunt imperatorem morientem designasse, ut post se regni gubernacula susciperet, missis ei insigniis regalibus, hoc est sceptro r imperii et corona. Quod fratres eius non consentientes contra eum insurgere parant. Ac primum ei in suburbanis Mogontiacis8 cum exercitu venienti4 frater11 (Aug.). suus'1 Hludowicus cum manu valida orientalium Francorum partem regni ab oriente Rheni defensurus occurrit; inito- que pacto et dilato in aliud tempus placito Hlutharius1' contra Karlum1 occidentem proficiscitur ; Hludowicus" vero orientales Francos, Alamannos, Saxones et Thuringios sibi fidelitatis iure confirmat.

841. DCCCXLL Interea, dumv circa contigua Eheni loca praesidia poneret et litus orientale contra occidentalium inruptionem defendere pararet, Hlutharius1' nuntiorumw rumore permotus omissa Karlix insecutione reversus incho- ante mense Aprilio iuxta Wormatiam y cum exercitu7- claniApr.

st) in bai. 1. 2. b) lgt. 1. c) nolemnia 1; «ollempnia 2. d) deext 1. 2. e) eclypsis 1. f) stelle 3. g) vise 3. h) egrotare cepit 3. i) navio 3. k) franconofunl 2. 1) qneu- dain 3. in) delatas 3. n) delatum 1. o) amoln 1. p) Hlothar. 1. 2. <i) «tuei- piunt 2. 3. r) sceptrum 3. s) mogonciacis 3. t) Karolurr. 1. 2. u) hlodow. 3.

v) cum 2. 3. w) uunciorum 1 ; nuntiorii more 3. x) Karoli 1. 2. y) uuonnaticam 3. z) exertitu 3.

1) Ad Salam fluvium in Francia orientali sitam; cf. D. p. 163, n. 2. 2) Hic

dtes unius hebdomadis spatio a vero discrepat. 3) In palatio IngeUieim;

I). p. 142. 4) Rhenum transgresso et ad Franconofurt proficiscenti ; D. p. 144.

32 ANN. FULD. PARS H. (FULDENSIS)

transiit Rhenum et Hludowicuin a quibusdam suis proditum ac pene circumventum Baioariam redire coegit. Positisque custodibus partium illarum, quos sibi fideles esse arbitratus est, denuo ad resistendum Karloa, qui iam tunc ultra Masam castra ponere moliebatur, studia convertit et vires. Igitur dum haecb agerentur, Hludowico per nuntios Karlic ad auxilium vocato et per Alamanniam iter facienti comites, quos Hluthariusd tutorese partium suarum dimi- serat, in Retiense * occurrunt cum exercitu ; ortoque proelio f Adalbertus comes et incentor discordiarum occiditur et cum eo innumerabilis multitudo ? hominum prosternitur

Mai.13. III. h Idus Mai. Itaque Hludo*wicus hac congressione victor *p. 3« Rhenum transiens Karloa fratri suo auxilium laturus in Gallias pergit. Ubi cum convenissent tres fratres in regione Alcedronense ' • - iuxta villam rontinatamk-3 et de parti- tione1 regni concordare non possent renuentem Hluthariod, qui sibi monarchiam vindicabat, ferro decernendum et Dei iudicio causam examinandam decreverunt. Factumque est n

iun.25.inter eos VII. Kal. Iulii proelium0 ingens et tanta caedesp ex utraque parte, ut numquam aetasq praesensr tantam stragem in gente Francorum factam antea8 meminerit. Et Hlutharius'1 quidem ipsa die ad Aquense palatium* coepit11 reverti, Hludowicus vero et Karlusv castris potiti collectis ac sepultis eorum cadaveribus, qui ex sua parte ceciderant, ab invicem discedunt.

Et Karlow in occidentalibus remanente Hludowicus Ang. quasi mediante mense Augusto venit ad villam regiam, quae vocatur Salz. Hlutharius'1 vero iterum suis undique collectis Mogontiacumx veniens Saxones cum Hluthariod filio suo parvulo obviam sibi Nemeti4 venire praecepit; ipse autem Rhenum transiens quasi Hludowicum fratrem suum usque ad exterasy nationes fugaturus infectoque ne- gotio redit Wormatiamz. Ibi* celebratis filiae suae nuptiisb

a) Karolo 1. 2. b) hec 3. c) Karoli 1. 2. d) Hlothar. 1. 2. e) turones corr. manu prima tutores 3. f) plio 1. g) hom. mnlt. 1. 2. h) ITTT. 1. i) alcethronense 2. k) frontinatam 1. 1) particione 1; parcione 3. m) rennuente 3. n) factum est autem 1. o) prglium 1. p) cedes 1. 3. q) etas 3. r) presens 1. 3. s) ante 1. t) palacium 3. u) cepit 2 ; deest 3 (revertitur 3c— e). v) Karolus 1. 2. w) Karolo 1 ; carolo 2. x) mogonciacum 3. y) ad dexteras 2. 3. z) uuormaticam 3. a) ubi 2. 3.

b) nupciis 3.

1) Pagus magnus Nordgoriae, cttius etiamnum pars das Ries audit, in quo v. c. Nordlingen, Oettingen, Bopfingen. P. Cf. Dummler p. 151, n. 1.

2) i. e. Autissiodorensi. P. 3) Fotttenoy en Puisaye; Dummler I, p. 154 sq. 4) I. e. Spirae, post reditum nempe suum ex Baioaria, ut eorum auxilio- contra Karolum ttteretmu P.

AUCTORE RUODOLFO. A. 841 . 842. 33

rursusa contra Karlumb in Gallias pergit; ubi toto hiberni tempore inani labore consumpto Aquasgrani revertitur.

Cometes stella VIII. Kalendas Ian. sub signo aquarii Dec 25. apparuit.

842.

DCCCXLII. Hludowicus vero videns Hluthariumc in pristina pertinacia'1 perdurantem nec adbuc velle de- sistere victum collecta orientalium non modica manu Rhe- num transiite, civitates in occidentalif Ebeni litore positas, quaeg partibus Hlutbariic favebant, in deditionem11 accepit; occurritque ei Karlus1 apud urbem Argentoratum, quae <Febr. u). nunc Strazburgus vocatur. Unde pari intentione pergentes Hlutbariumb in villa Sentiaca1 morantem et a suis deser- tum. in quibus non parum confidebatk, fugere conpellunt XIIII. * • - Kal. Aprilis. Putantes autem eum, ut f ama Mart. 19. vulgabat. rebus desperatis Italiam petere, partem regni, quam eatenus habuit, inter se dispertiunt 3. Hlutbariusb vero collecto fido satis exercitu apud Madasconam1114 Gal- liae urbem consedit; quem consecuti11 fratres sui, cum iam vidissent proniorem ad faciendam cum eis pacem, foedus inire maluerunt 5, quam contentionibus diutius deservire ; (iun. 15). ea tamen conditione, ut e partibus singulorum XL ex pri- moribus electi in unum convenientes regnum aequaliter describerent0, quo facilius postmodum inter eos pari sorte divideretur p .

Quibus gestis Hludowicusq inde reversus mense Augusto in villar, quae dicitur8 Salz, babito generali con-Aug. ventu in Saxoniam pergens validissimam conspirationem libertorum legitimos dominos opprimere * conantium r' aucto- ribus factionis capitali sententia damnatis" fortiter conpe-

a) rursu 1. b) karolum 1. 2. c) Hlothar. 1. 2. d) pertinatia 2. 3. e) transit 3. f) orientalis 1. g) que 3. h) dedicionem 2; dedicationem eraso ca 3. i) Karolus 1. k) fugere — gozzomuizl (a. 844) prius oniissa in paginis duabus (fol. 20, lin. 3 — fol. 20') antea vacuis relictis primitira manus opere confecto teriptti in codice 3; cf. 'Neues Archiv' XVII, p. 97. 1) XVII. 1. 3; XVIII. 2. m) Madaschonam 2. n) secuti 1. o) discri- berent 3. p) dividerentur 3. q) hlodouu. 3. r) villam 2. 3. s) vocatur 2. 3.

t) obprimere 3. u) dampn. 2.

1) Simig infra Confluentes. P. 2) Ita Muhlbacher, 'Sitzungsberichte d. Wiener Akad.' XCII, p. 463 optime, ut mihi videtu.; codicum Itctionem emendavit; Xitharduts enim III, 7 fratres XVI. Kal. Apr. demum Mogon- tiaco profectos esse dicit. Cf. Dummler I, p. 174 sq. 3) Aquis mense

Martio; Nith. IV, 1 ; Dummler I, p. 177. 4) Mdcon. 5) Prope

Mdcon in insula Araris Iun. 15; Nith. IV, 4; DUmmler I, p. 182. 6) Qui se Stellinga nominaverant Nithardus IV, 2 et 4; DUmmler I, p. 165. 184.

34 ANN. FULD. PARS H. (FULDENSIS)

(Oct.). scuit a ; circa autumnum vero apud Wormatiamb Karloc fratri occurrit, Hluthariod in villa Theodonise morante. Cum missi eorum in Confluente castello convenientes de partitione regni concordare non possent, dilato in aliud tempus placito singuli ad sua revertuntur.

art.30. Eodem anno eclipsisf lunae facta est III. e Kal. April.,

quinta feria ante pascha, decima hora noctis.

DCCCXLIII. Descripto regno a primoribus et in tres

partes diviso apud Viridunum Galliae civitatem tres regesh

Aug. mense Augusto convenientes regnum inter se dispertiunt:

et Hludowicus quidem orientalem partem accepit, Karlus1

vero occidentalem *tenuit, Hluthariusk, qui maior natu1

erat, mediam inter eos sortitus est portionem. Factaque

inter se pace et iuramento firmata singuli ad disponendas

tuendasque regni sui partes revertuntur. Karlusm Aqui-

taniam quasi ad partem regni sui iure pertinentem affec-

tans Pippino nepoti suo molestus efficitur eumque crebris

incursionibus infestans, grande detrimentum proprii saepe11

pertulit exercitus.

(844 ian.). Gregorius * papa obiit l, in cuius locum subrogatus est

(842). Sergius **. Et Mauri Beneventum occupaverunt0,2.

844.

DCCCXLIIII. Karlusp Bernhartumq Barcenonensem r

ducem incautum et nihil8 ab eo mali suspicantem occidit.

iun. 7 (i4). Pippini duces Karli* exercitum superant VII. Idus Iunii3;

in quo proelio11 ceciderunt Hugo abbas4, patruus Karliv,

*) IHl.' add. m. saec. XIII. in cod. 3. **) L' add. m. saec. XIII. in cod. 3.

a) comp. 1. b) uuorniaciam 3. c) Karolo 1. 2. 3. d) hlothario 1. 2; Hlodhario 3.

e) thiotonis 3. f) eclypsis 1.3. g) in Kal. 1. 2. 3. h) reges inter se m. 2. i) karo- lus 1. 2. k) hlothar. 1. 2; hlodhar. 3. 1) natus 2. m) Karolus 1. 2. 3. n) sepe 1. 3.

0) hoc loco sex lineae et dimidium vacua relicta 3. p) Karolus 1. 2; Carlus 3. q) bern- hardum 2. 3. r) barcin. 1. s) nichil 2. t) Karoli 1. 2; carli 3. u) prelio 1. v) Karoli 1. 2. 3.

1) A. 844; cf. Ann. Prudentii, Dummler I, p. 249. 2) A. 842; cf. Nithard. IIII, 6 et Prudentium, qui a. 843. Mauros a Beneventanis expulsos esse dkit. 3) Rectius Ann. Laubacenses 846: XVlll. Kal. Iul. bellum . . ., in quo Hugo et Ricbodo ceciderunt die sabbati; quibuscum Folcuinns (Gesta abb. S. Bert. c. 57) consentit. Diimmler I, p. 247. 4) S. Quintini et Sithiu (St. Otner) monasteriwum , fortasse etiam Laubiensis.

AUCTORE RUODOLFO. A. 842—845. 35

et Eihboto abbas \ Hrabana quoque signifer cum aliis multis ex nobilibus.

Hludowicus0 Obodritosc def ectioneni d molientes bello perdomuit occiso rege eorum Goztomuizlie terramque illo- rum et populum sibi divinitus subiugatum per duces ordi- navit 2.

Hrabanusf quoque, sophistas et sui temporis poeta- rum nulli secundus, librum3, quem de laude sanctaeh crucis Christi, figuraruni varietate distinctum difficili et mirando poemate conposuit1, per Ascrichumk et Hruodbertum1 monachos monasterii Fuldensis111 Sergio papae sancto Petro offerendum transmisit.

845.

DCCCXLV. Nordmanni regnuni Karli11 vastantes per (Mart. 28). Sequanam usque Parisios navigio venerunt et tam ab ipso quam incolis terrae accepta pecunia copiosa cum pace disces- serunt. In Frisia0 quoque tribus proeliis1' conflixerunt: in primo quidem victi, in secundis vero duobus superiores effecti inagnam hominum multitudinem prostraverunt. Ca- stellum etiam in Saxonia, quod vocatur Hammaburg, popu- lati nec inultiq reversi sunt4.

Karlus1 cum Brittonibus8 conflixit5 et cum grandi(Nov.22). damno exercitus sui ipse cum paucis vix evasit.

Hludowicus* XIIII ex ducibus Boemanorum cum hominibus suis christianam religionem desiderantes suscepit et in octavis theophaniae baptizari" iussit; tempore veroian.13. autumni in Saxonia apud Padrabrunnonv generale placi- tum habuit, ubi fratrum suorum et Nordmannorum, Scla- vorum quoque et Bulgarorumw legationes suscepit, audivit et absolvit.

Hluthariusx Folcratum ducem Arelatensem et reliquos comites illarum partiumv rebellare molientes in deditio- nemz accepit et, prout voluit, Provinciama ordinavit.

a) rhaban 1. 2. 3. b) Hlodouu. 3. c) abodr. 1. 2. 3; cf. a. 858. et 862. d) defeccio- nem 3. e) goztomiuzli 1. 2; gozzomuizl 3; hie finitur in codice fol. 2C; cf. supra a. 842, n. k. f) rhabantu 1. 2. g) gophysta 3. h) gce 3. i) comp. 1. k) agchricum 1. 2; agcrihum 3. 1) rttotbertum 1. 2. m) fiundengig 3. n) Karoli 1. 2. 3. o) fregia 3. p) preliig 1. <|) multi 1. 2. 3. r) Karolug 1. 2; Carltig 3. g) britonibug 1. 2. t) hludovtcug 2.

u) paptizare corr. paptizari 3. v) padraprunno 3. w) vulgarur.: 1. 2. x) hlothar. 1. 2. y) parcium 3. z) dedicionem 2. a) provintiam 3.

1) Centulmsis (S. Riquier). 2) Cf. Dummler I, p. 264—268. 3) Per- pulckrttm eius apographum saeculo nono vel initio decimi exaratum in Monte Casino evolvi. P. Cf. Poet. lat. II, p. 156 sq. 4) Cf. Prudentii Ann. :

quibus Saxones occurrentes commisso proelio . . . victores efficiuntur; DSmmler I, p. 281 sq. 5) Prope Ballon; iJiimmler I, p. 289.

3*

36 ANN. FULD. PARS H. (FULDENSIS) .

846.

DCCCXLVI. Gisalbertus1 vassallus a Karlib filiam

Hlutharii0 imperatoris rapuit et in Aquitaniam profectus

in coniugemd accepit. Hludowicus occidenteme profectus

Man.mense Martio cum Karlof placitum habuit; in quo uterque

eorum publice contestatus est suaeg non fuisse voluntatis,

quodh Gisalbertus filiae Hlutharii1 iungeretur, ut his

auditis Hlutharius0 faciliusk placari potuisset. Inde rever-

Apr.4. sus iuxta lacum Briganticum II. Non. April. pascha cele-

bravit. Postea cum Hluthario1 locutus, volens eum cum

Karlom pacificare, cum res nonn haberet effectum, circa

Aug.medium mensem Augustum cum exercitu ad Sclavos Mar-

genses0 defectionem molientes profectus est. Ubi ordinatis

et iuxta libitum suum conpositis1' rebus ducem eis constituit

Rastizen*1 nepotem Moimari; inde per Boemanos cum magna

difficultate et grandir damno exercitus sui reVersus est. *i>.365.

(Aug.27). His temporibus Mauri Eomam cum exercitu venientes,

cum non possent urbem inrumpere, ecclesiam8 sancti Petri

vastaverunt.

847. DCCCXLVII. Hic annus a bellis quievit, quem Hlut- harius* et Hludowicus mutua familiaritate transegerunt ; nam uterque eorum ad domum alterius invitatus conviviis et muneribus regiis11 honoratus est. Hludowicus tamen Hlutharium1 et Karlumv, ita ut voluit, pacificare non potuit, renuentew Hluthario1 propter iniuriam sibi a Gisal- berto vasallox Karli0 in raptu filiae suae factam. (846). Nordmanni Dorestadumv incendentes vastaverunt 2.

Apr.21. Otgarius Mogontiacensis z episcopus XI. Kal. Mai.

inn. 26. obiit, in cuius locum Hrabanusa ordinatus est VI. Kal. Iul.; qui in eodem anno iubente Hludowico rege apud Mogon- oct.i.tiacum0 synodumc habuit circa Kalendas Octobr.

Perd idem tempus mulier quaedam de Alamanniaee

a) vassellus 3. b) Karoli 1. 2. c) loth. 1 ; hloth. 2. d) in coniuginm 1. 2. e) occi- dentalem 1. f) Karolo 1. 2 ; carlo 3. g) sue 3. h) quo 2. 3. i) hloth. 1. 2 ; luth. 3. k) plac. fac. 2. 3. 1) hlothar. 1. 2. m) karolo 1. 2. n) non in cod. 3 primitiva tnanu postmodo additum. o) marahenses 1. 2. p) comp. 1. q) rasticen 3. r) grande 3. s) aeccl. 1. 2. t) hlothar. 1 ; hlutar. 2. u) regis 3. ▼) Karolnm 1. 2. w) rennuente 3. x) vassello 3. y) dorestatum 1. 2. 3; cf. a. 860. et 857. z) mogonti . . ensis erasis litteris duabus 1 ; mogonciacensis 3. a) rhabanus 1. 2. b) mogonciacum 3. c) sinodum 3. d) Per — ftnem inpoBuit des. 2. e) alamaunie 3.

1) Comes Masuariorum (Maasgau) a Nithardo III, 2. 3. appellatur; Dummler I, p. 296. 2) Hoc iam a. 846. factum esse Ann. Xant. narrant, qui ad hunc' a. adiciunt: Nordmanni . . . ultra vicum Dorestatum contra flumen Reni per miliaria novem remigaverunt ; cf. Dummler I, p. 296. 302.

AUCTORE RUODOLFO. . A. 846-848. 37

partibus noinine Thiota pseudoprophetissaa Mogontiacuni venit, quae Salomonis episcopi * parroechiamb suis vatici- niis non minimec turbaverat. Nam certum consummationis seculi diem aliaque perplura Dei solius notitiaed cognita quasi divinitus sibi revelata scire se fatebatur et eodem anno ultimum diem mundo imminere praedicabat. Unde niulti plebeium utriusque sexus timore perculsie ad eam venientes munera illi offerebantf seque orationibus illius8 commendabant ; et, quod gravius est, sacri ordinis viri doctrinas ecclesiasticas postponentes illam quasi magistrain caelitus11 destinatam sequebantur. Haec in praesentiam1 episcoporum apud sanctum Albanum 2 deducta et diligen- terk de suis assertionibus requisita presbyterum quendam sibi ea suggessisse1 et se talia questus causa narrasse professa est. Quapropter synodali iudicio publicis caesam nagellis ministerium praedicationis11, quod inrationabiliter arripuit et sibi contra morem ecclesiasticum0 vindicare praesumpsit, cum dedecore amisit suisque vaticiniis tandem confusa finem inposuit.

848.

DCCCXLVILL HluthariusP et Hludowicus mense Februario conloquiumq habuerunt in Confluente castello ; Febr. ubi pars Hlutharii p illud quidem, sicut fama vulgabat, maxime moliebatur, ut Hludowicus posthabita Karli1' ami- cicia sibi germanitatis iure sociareturs. Hludowicus vero memor pacti, quod cum Karlo* dudum cum adtestatione11 divini nominis inierat, suasoria machinamenta ingeniose de- clinans finito conloquioq ad suos reversus quasi mediante mense Augusto Boemanos eruptionem molientes per Hlu- Aug. dowicum filiuin suum missa adversus eos expeditionev con- trivit legatosque pacis gratia mittere et obsides dare coegit.

Circa Kalendas autem Octobris generale placitumwoct.i. habuit apud Mogontiacum, in quo legatos fratrum suorum et Nordmannorum Sclavorumquex suscepit, audivit et ab- solvit, homines etiam Hrabani y episcopi z adversus dominum suum conspirantes publice convictos cum eo pacificavit, legatos suos ad fratrem suum Hlutharium1' in Theodonisa

a) pseudoprofetUsa 1. b) parrochiam 3. c) non m. suis vat. 1. d) noticie 1. e) per- •OMl 1. f) ferebant 3. g) iU. or. 1. h) celitus 3. i) pres. 1. k) dilienter 3.

1) suggessUe 3. m) cesa 3. n) pred. 1. o) eccleiasticum 1. p) hloth. 1. 2.

q) Bolloqtl. 1. 2. r) Karoli 1. 2. s) sotiaretur 3. t) karolo 1. 2. u) attest. 1. 2.

v) expedicione 2. w) platitum 3. x) slavorumque 3. y) rabani 1. 2. z) deest 1. a) teothonis 3.

1) Con8tantienst8. 2) Mogontiaci.

38 ANN. FULD. PARS n. (FULDENSIS)

villaa placitumb habentem pro Gisalberhto c , qui eodemd anno ad fidem eius venerat, reconciliationis gratia direxit. * Gotescalcus , qui dicebatur hereticus, Mogontiaci a Hrabano6 archiepiscopo multisque aliis episcopis rationa- biliter, ut plurimis visum fuit, convictus est, licet ille post- modum in sua perdurarit sententia.

*849. DCCCXLVIIII. Boemanif more solito fidem men- tientes contra Francos rebellare moliuntur. Ad quorum perfidos motusg comprimendos Ernustush, dux partium* illarum * et inter amicos regis primus, comitesque non pauci atque abbates cum exercitu copioso mittuntur. Barbari vero pro pace et securitate sua obsides se daturos et im- perata facturos per legatos ad Thaculfumk directos pro- mittunt1, cui prae ceteris credebant quasi scienti leges et consuetudines Sclavicae gentis; erat quippe dux Sorabici limitis, sed in illa expeditione iam tunc graviter vulnera- tus. Nam pridie, cum exercitus vallum hostium"1 vi magna inrumperet" et resistentibus adversariis ex utraque parte multi sine discretione sauciarentur0, ipse in sinistro genu sagitta percussus est; cum legatis vero, qui ad eum missi fuerant, quo minus ab eis debilitas eius deprehendereturp, equo sedens simulata sanitate locutus est. Cumque qui- busdam ex primatibus per missos suos legatorum verba nuntiasset, indignati sunt aliqui eorum adversus eum, quasi ceteris praeferriq cupiens summam rerum gerendarumr in se vellet inclinare; et citato impetu inconsultis ceteris bellum hostibus paci studentibus intulerunt statimque ex-

*) Hanc sententiam Red. II. (codd. 2. S) ita mutatam exhibet : Grote- scalcus8 quoque quidam presbyter, de praedestinatione * Dei prave sentiens et tam bonos ad vitam quam malos ad mortem perpetuam inevitabiliter a Deo praedestinatosu esse adfirmans in conventu episcoporum rationabiliterv, ut plurimis visum est, convictus et ad proprium episcopum Ingmarumw Remis* trans- mi8sus est2; prius tamen iuramento confirmans, ne in regnum Hludowici y ultra rediret.

a) in villa th. 1. b) platitum 3. c) gisalberto 1. 2. d) in eodem 1. e) rhabano 1.

f) boemanni 1. g) motos 8. h) hernustns 3. i) parcium 3. k) thachulfum 2. 3.

1) permittunt 3. m) ostium 3. n) irr. 1. o) sautiarentur 3. p) depraehenderetur 3.

q) preferri 1. r) generandarum 2. s) gotescalhus 3. t) praedist corr. praedest. 3.

u) praedist. 3. v) racion. 2. w) ingnmarum 3. x) rhemis 3. y) hludauuici 3.

1) Marchiae Bohemicae; de Ernusto cf. Dilmmler 'De Bohemiae condicione' p. 25, 'Ostfr. Beich' I, p. 345. 2) Cf. Annales Prudentii a. 849.

AUCTORE RUODOLFO. . A. 848—850. 39

perti sunt, quid sine timore Dei propria discordium possit virtus et audaciaa. Hostes enim superiores effecti cae- dendob persecuti sunt eos usque in castra occisorumque spolia in conspectu eorum securec detrahentes tantisd eos terroribus affecerunt, ut evadendi spe penitus privarentur. Unde coacti obsides dabant eis, a quibus suscipere de- dignati sunt, ut inlaesie ab hostibus et via tantum publica pergentes in patriam reverti potuissent. Et ut maior con- fusio superbientibus et de sua virtute praesumentibus fieret, contigit eodem anno post non multi temporis spatiumf in villa Hohstedi1, quae est in territoriog Mogontiaco, spiri- tum nequam per osh cuiusdam arreptitii1 protestarik, bello se Boemanico praefuisse1 sociosque suos spiritum super- biaem atque discordiaen fuisse, quorum dolosis machina- tionibus Franci Boemanis terga vertissent.

850.

DCCCL. Roric0 natione Nordmannus, qui tempori- bus Hludowici imperatoris cum fratre Herialdop vicum Dorestadumq iure beneficii tenuit, post obitum imperatoris defuncto fratre apud Hluthariumr, qui patri successit in regno, proditionis crimine falso, ut fama est8, insimulatus tentus et in custodiam missus est. Unde fuga lapsus in fidem Hludowici regis orientalium Francorum veniens, cum per annos aliquot ibi moraretur et inter Saxones, qui con- fines Nordmannis sunt, mansitaret, collecta Danigenarum non modica manu coepit* piraticam exercere et loca regni Hlutharii r septentrionalis oceani litoribus contigua vastare. Venitque per ostia" Rheni fluminis Dorestadumv et occu- pavit eam atque possedit; et cum a Hluthario1- principe sine periculo suorum non posset expelli, cum consilio sena- tus legatis mediantibus in fidem receptus est ea condicionew, ut tributis ceterisque negotiis ad regis aerarium perti- nentibus fideliter inserviret et piraticis Danorum incursioni- bus obviando resisteret.

Nordmanni Godafrido duce per Sequanam ascen- (852. oct. 9).

a) audatia 2; audatia radendo corr. audacia 3. b) cedendo 1. .". c) securi manu prim. pontmodo additum 3. d) tantisque 3. e) inlesi 1. 3. f) spacium 3. g) territurio 1. h) deext 1 ; hos 3. i) arepcii 3. k) deest 2. 1) prefuisse 1. m) superbie 3.

n) discordie 3. o) Rorih 1.2; Roruc 3; cf. a. 864. et 857. p) herioldo 2; harialdo 3. q) dorestatum 2. r) hloth. 1. 2. s) deest 1. t) cepit 3. u) ostea 1. v) doresta- tum 1. 2. w) conditione 1.

1) Hochst ad Moenum infra Francofurdum. P.

40 ANN. FULD. PARS n. (FULDENSIS)

dentes l regnum Karli a praedantur. Ad quorum expulsio- nem Hluthariusb in auxilium vocatus cum sibi pugnanduni (853). esse cum hoste putaret, Karlus0 clam mutato consilio Godafridum cum suis in societatem regni suscepit et terram eis ad inhabitandum delegavit. Hluthariusb vero adven- tum suum illo supervacuum videns ad propria reversus est. Eodemd anno gravissima fames Germaniae populos oppressit , maxime circa Khenum habitantes ; nam unus modius de frumento Mogontiacie vendebatur decem siclis argenti. Morabatur autem eo tempore Hrabanus* archi- episcopus in quadam villa parroechiaes suae, cui vocabulum est Winkela11-2, et pauperes de diversis locis venientes susci*piens cotidie * plus quam trecentos alimento sustenta- *p. 367. bat, exceptis his, qui in praesentia illius assidue vesceban- turk. Venit autem et mulier quaedam inedia pene con- sumpta cum puerulo parvulo inter ceteros refocillari1 desiderans, quae, priusquam limen portae transcenderet, praem nimia inbecillitate corruens spiritum exalavit; puer vero mamillam matris mortuae quasi viventis de sinu pro- trahens et sugere temptans multos intuentes gemere ac flere coegit. Quidam etiam in illis diebus de Grabfeldon3 cum uxore sua et filio tenero in Thuringiam proficiscens, ut malum inopiae temperare potuisset, uxoreni in itinere in quadam silva positus affatus est: 'Nonne', inquit, 'me- lius est, ut puerum istum occidamus et manducemus carnes eius, quam omnes inedia consumamur?' Illa vero contradicente, ne tantum scelus committeret, tandem ur- gente f ame filium per vim de brachiis rapuit maternis et voluntatem opere complesset, nisi Deus illum sua misera- tione praevenisset. Nam, sicut idem postea in Thuringia positus plurimis retulit, cum evaginasset gladium, ut mac-

a) karoli 1. 2. b) hloth. 1. 2. e) Karolug 1. 2; Carlus 3. d) Eodem anno — se re- erearunt des. 2. e) mogonciaci 1. f) rhabanus 1; rabanus 3. g) parrochiae 3.

h) winzella 3. i) cottidie 1. k) in hoc verbo finitur tertius codicis 3 quatemio, post

quem quartus excidit, inde a bantur usque ail Hlotharium in a. 860. pertinens; per hoc spatium codd. 3c — e ex illo derivatos et Freheri editionem (F) confero, ita tamen, ut praeter omnes nominum propriorum formas eas tantum lectiones eorum adnotem, in quibus duo librarii congruunt. 1) refocilari 1. 3c. m) pre 1.

1) A die Oct. 13. a. 850. asque ad Ian. 5. a. 851. eos in regionibus adiacenti- bus versatos esse Chronicon Fontanellense a. 851. memoriae prodit. Iterum 852. Oct. 9. Nordmanni Godofrido duce in Sequanam invecti sunt; contra quos Karolus cum Lothario profectus a. 853. mense Ian. aut Febr. pacetn turpissitnam fecit. Cf. Dummler I, p. 353—355. 2) Winkel infra Elfeld in dextra Rheni ripa. P. 3) Pagus magnus, iu quo ipsum Fuldae mona- sterium situm erat. P.

AUCTORE RUODOLFO. A. 850—852. 41

taret filium, et in ancipiti positus necem distulisset, vidit eminus duos lupos super una cervaa stantes et laceran- tes carnes eius. statimque parcens filio ad cadaver cervae cucurrit et lupos inde abigens tulit de carnibus praegu- statis et cum incolomi filio ad uxorem reversus est. Prius enim, quando filium tulerat de manibus matris, paululum ab ea declinaverat, ne illa morientem puerumb videret vel audiret. At illa veniente marito videns recentes carnes et cruore perfusas putabatc filium occisum et cecidit retror- sum pene exanimis. Ille autem accedens consolatus est eam et erigens illam ostendit ei puerum viventem. Tunc illa resumpto spiritu Deo gratias egit, quia filium sanuni recipere meruit; nec minus ille, quod eum Deus a liberi interfectione innocuum dignatus est conservare. Ambo tamen de carnibus lege prohibitis necessitate coacti se re- crearunt.

851.

DCCCLI. Sorabi Francorum fines crebris incursio- nibus atque incendiis infestant. Unde rexd commotus cum exercitu per Thuringiame iter faciens terram eorum ingressus gravi eos obsidionef fatigavit; perditisque frugi- bus et omni spe victus adempta magis eos fame quam ferro perdomuit.

Pippinus s rex Aquitaniae comprehensus a suis Karloh (852). regi cum regno traditur1 et1 clericus effectus monasticok indutus habitu Suessioni1 in monasterio"1 sancti Medardi retruditur. Similiter et Karlus11 frater eius iunior, cum de(849). regno Hlutharii02 profectus fratrem invisere disposuisset, tentus est a comitibus Karli1' regis et illo iubente tonsus in Corbeiense monasterio missus est in custodiam.

852. DCCCLII. Herialdusq4 Nordmannus, qui superiori- bus annisr iram domini sui Horics Danorum regis fugiens

a «. un.iiu cervam 3c.e. b) filium 1. c) putavit 1. d) rex K. suprapoaito t lotarius 2. *) turingiam 3rf. e. f) subsidione 2. g) pipinus M. F. h) Karolo 1. 2; carlo M. F. i) effectUHque cler. 2. Zc.d.e. F. k) mon. ind. hab. dex. 2. 3c. d. e. F. 1) suessionis 2.

m) monasterium 1.2. n) Karolus 1.2. 3c. d. e; Carlus F. o) hlotharii 1.2; lutharii Sd.e. p) karoli 1. 3e. d. e. q) Herioldus 2; Henaldus F; Tenaldu:. 'dc.d.e. r) deest 2.

s) horih 1. 2; horuc 3c.d.e. F.

1) Anno 852/ cf. Annal. Bertin., Chronkon (Ann.) Engolism. (SS. XVI) et Aquitanicum (SS. II). P. Cf. Dummler I, p. 355 sq. 2) Quo Karo- lum regem pitaturus confugerat. 3) A. 849; cf. Ann. Prud. et Chron.

Fontanell, Dummler I, p. 339. 4) De quo cf. Koppmann, 'Jahrb. f.

Landesk. d. Herzogth. Schlesw.-Holst.' X, p. 19,- DUmmler I, p. 357 sq.

42 ANN. FULD. .PARS II. (FULDENSIS)

ad regem Hludowicuma se contulit etb ab eo beuigne susceptus baptizatus ac fidei sacramentis imbutus est, cumc per plures annos honorifice inter Francos haberetur, tan- dem principibus borealium partium et custodibus Danicid limitis quasi lubricae fidei et molimine proditionis e coepit f esse suspectus, unde et ab eis occisus est.

(Oct.). Habita est autem et synodusgl ex voluntate atque" praecepto eiusdem serenissimi principis in civitate Mogon- tia, metropoli Germaniae, praesidente Hrabano1 venerabili eiusdem urbis archiepiscopo cum omnibus episcopis atque abbatibus orientalis Franciae, Baioariae et Saxoniae.

Et illi quidem de absolvendis quaestionibus k eccle- siasticis1 tractatum habebant, rex vero cum principibus et praefectis provinciarum publicis causis litibusque compo- nendis insistens, postquamm synodalia eorum decreta suo iudicio comprobavit et legationes Bulgarorum" Sclavorum- que audivit et absolvit, *Baioariam° reversus est; ubi ordi- *P. natis etp dispositis, quae videbantur esse necessaria, sine mora rediens per alveum Rheni'1 fluminis navigio venit Coloniam. Ubi cum quibusdam ex Hluthariir fratris sui principibus habita locutione profectus est in Saxoniam ob eorum vel maxime causas iudicandas, qui a pravis et sub- dolis iudicibus neglecti et multimodis, ut dicunt, legis suae dilationibus decepti graves atque diuturnas patie- bantur8 iniurias. Suberant etiam et aliae causae ad se ipsum specialiter aspicientes, possessiones videlicet ab avita vel* paterna proprietate iure hereditariou sibi derelictae, quas oportuit ab iniquis pervasoribus iusta repetitionev legitimo domino restitui2. Igitur in loco, qui appellatur

(Deo. Mimida 3, super amnem, quem Cornelius Tacitus scriptor rerum a Romanis in ea gente gestarum Visurgim, moderni vero Wisurahaw vocant, habito generali conventu tam causas populi ad se perlatas iusto absolvit examine quam ad se pertinentes possessiones iuridicorum gentis decreto

a) Hludawicum 3tf. F; ludouuicum 3e. b) deest 3d. F. c) cumque 1. d) Danaci Ad. e) prodicionis 3c. e. f) cjpit Se. g) sidonus 3d ; sinodus 3e. h) et -'. i) rhabano 1 ; rabano 2. 3d. e. k) quest. 1. 1) gclesiasticis 1. m) postqu. vero 1. n) uulgarum 1. 2. o) in bai. 1. p) atque 3d. e. q) reni Se.d.e. r) hlotharii 1. 2; lotharii 3rf. e.

s) paciebantur 2. 3e. e. t) et 1. u) hered. 1. v) repeticione 2. 3c. e. w) uuisa- raha 2 ; uuisuracha 3<2. /■'.

1) De qua cf. DUmmler I, p. 360 — 365. 2) In eo itinere die Dec. 8.

Herfordiam monasterium largissime donavit; Muhlbacher nr. 1362, Dummler I, p. 360, n. 1. et 367. 3) Minden.

AUCTORE RUODOLFO. A. 852. 853. 43

recepit. Inde transiens per Angros \ Harudos 2, Suabos 3 et Hohsingosa4 et per mansiones singulas, prout se prae- buit oportunitas, causas populi diiudicansb Thuringiam in- greditur. Ubi apud Erpfesfurte- 5 habito conventu decrevit inter alia, ut nullus praefectus6 in sua praefectura aut quaestionariusd-7 infra quaesturamd suame alicuius causam advocati nomine susciperet agendam, in alienis vero prae- fecturis vel quaesturisd singuli pro sua voluntate aliorum causis agendis haberent facultatem. Inde profectus diem natalis Domini in Reganesburg celebravitf. Dec.25.

853.

DCCCLIII. Nordmanni per Ligurems fluvium* ve- nientes Turonum Gralliae civitatem praedantur et inter alias aedes ecclesiamh quoque sancti Martini confessoris(Nov.8). nemine resistente succendunt8.

Aquitanorum1 legati Hludowicumk regem crebris supplicationibus sollicitant, ut aut ipse super eos regnum susciperet aut filium suum mitteret, qui eos a Karli1 regis

*) Cod. 2 Seginonem secutus ita pergit: inrumpentes in regnum Karoli loca plurima vastaverunt; et Turonis venientes etiam domum sancti Martini confessoris cremarunt incendio.

a) holsingos Sc.d.e; Holsingos al. Holisingos F. b) iudicans 2. Zc.d.e. c) erphes-

furt 1. 2. d) quest. 1. e) suam quaest. 2. f) e§ lebr. 2. g) ligerim 2 ; ligerem

Sc.d.e. F. h) eclam 1. i) Aquitaniorum 1. 2. k) hludovicum 'Ac; ludouuicum 3d.e. ]) Karoli 1. 2.

1) I. e. per Angrariam et pagos Ostfaliae Hardego, Suabengo et Hohsigo. Locus memoratu dignissimus, quod eo adhuc aevo pagi cuiusque incolas pro singulari gente habitos fuisse demonstrat. P,- 2) Pagi Hardgo a silva

Hart, Hartz, nomen sortiti caput Halberstadum erat. P. 3) Terra ad

meridiem Bodae saeculo sexto, cum Saxonum pars patria relicta una cum Langobardis Italiam peteret, a Sigiberto I. Francorum rege Suavis advenis ad habitandum duta est, qui postea cum viginti sex Saxonum redeuntium milibus conflictati sedes istas retinuerunt. Gregorii Turon. hist. eccl. V, c. 15. P. 4) Pagus Hohsi e meridie pagi Suevon in ipsis Thuringiae

confinibus situs erat. P. Hohsegowe pagum a. 780. appellari, Hosgewe in traditione quadam saec. VIII. apud Dronke (Cod. dipl. Fuld. 100,), Hos- gawe a. 932, Hossegawe a. 947, Hosgowe a. 968, Hassingewi autem, Hassega similesque formas ab a. 961. demum apparere Grossler, 'Neue. Mittheil. d. thur.-sGchs. Vereins' XVII, p. 210 sq. demonstrat. Unde recte concludit idem nihil esse huic pago cum Hessis; de Osis vero cogitare etiam multo minus licuerit. Mihi quidem antiquissima nominis forma Hohsegowe aptissime videtur cohaerere cum urbe illa Hohseburg sive Hohseoburg ad a. 745. ab annalibus commemorata. 5) Erfurt. 6) i. e. comes. 7) /. e. centenarius aut vicarius; Dummler I, p. 367; Waitz, 'Verf.-Gesch.' IV, p. 410 n. 2. 8) Cf. Ann. Prudentii.

44 ANN. FULD. PARS II. (FULDENSIS)

tyrannide liberaret, ne forte ab extraneis et inimicis fidei cnm periculo christianitatis quaerere cogerentur auxilia, quae ab orthodoxis et legitimis dominis invenire ne- quirent.

Mart.27. Hemmo Halbarensisal episcopus VI. b Kal. Aprilis

defunctus est; in cuius locum Hildigrimc episcopus est

Ang. 27. ordinatus. Reginheri d corepiscopus 2 VI. Kal. Septembris de hoc mundo transiens Folchardum03 successorem reli-

sept. i6. quit. Hadawartf quoque Mimidensis episcopus XVI. g Kal. Octobris 4 diem clausit ultimum cathedramque suam Theot- rico h dimisit.

sept.i. In Kalendis1 autem Septembribus basilicam sancti

Bonifaciik martyris noctu1 fures ingressi partem de the- sauro aecclesiae abstulerunt et ita hactenusm res latet, ut neque auctores facti investigari neque pecuniae aliquod possit indicium reperiri11.

DCCCLIIII. Hludowicus0 filius Hludowici p regis ad Aquitaniam*1 pergit, volens experiri, si vera essent ear, quae patri suo per legatos gentis promittebantur. Cum ergo venisset *et non esset susceptus nisi ab ea tantum sola *P. cognatione, quam Karlus8 maxime offendit propter inter- fectionem Grozberti1 eorum propinqui, quem iussit occidi, ceteris omnibus a11 susceptione eius dissimulantibus adven- tum suum illo supervacuum fuisse ratus cum suis se circa tempus autumni in Franciam/ recepit.

Nordmanniw, qui continuis XX annis regni Fran- corum fines per loca navibus accessibilia caedibus* et in- cendiis atque rapinis crudeliter vastabant, congregati de regionibus, per quas praedandi cupiditate dispersi fuerant, in patriam suam reversi sunt. Ibique inter r Horic y regem

a) albarensis 2; halberensis Sc. F; haberensis 3rf; alberensis 8e. b) V. 3e. rf. e. c) hilti- grim 1. 2. d) rehinheri 3e ; reginberi 3rf ; Reinheri 3e. e) folchaldum 2 ; folcbaldum 1; folfchardum 3e. f) Hadouuart 1. 2. g) XIII. 3c.d.e. F. h) thiotrico 1. 2; theodo- rico 3e. i) calendis 2. k) bonefacii 2. 3rf. F. 1) nocte 1. m) actenus 1. 3rf.

n) repperiri 3c. rf. o) hludouicus 3c; Hloduw. 3rf; Ludow. 3e. p) ludawici 3c;

Hludaw. 3rf; ludow. 3e. q) aquitania 3c. r) deest 1. s) Karolus 1. 2. t) goiz-

"berti 3c. u) susceptionem 8c; ad susceptionem F. v) frantiam 3c; francia 3rf. e.

w) Nortmanni 3c. x) cedibus 1. y) horih 1 ; horuc 3e. d. e. F.

1) /. e. Halberstadensis. 2) Mogontiacensis. 3) Qui ia»i in actis si/nodi Mogontiacensis a. 852. habitae (LL. I, p. 41 1) cum Diatmaro, Albericho, Reginherio chorepiscopus ocmrrit. 4) Necrologium Mindensis ecclesiae

mspt. lectionem meliorum codkum auctoritate receptam confirmat. P.

AUCTORE RUODOLFO. A. 853-855. 45

Danoruin et Grudurma filium fratris eius, qui eatenus ab eo regno pulsus piratico more vixit, orta contentione ita se mutua caedeb mactaverunt, ut vulgus quidem promis- cuum innumerabile caderet, de stirpe vero regia nisi unus puer x nullus remaneret , Domino sanctorum suorum in- iurias ulciscente et adversariis digna factis retribuente.

855.

DCCCLV. Apud Mogontiacum terra vicies tremuisse perbibetur. Aeris insolita commotio turbinibus ac tempe- statibus plagisque grandinum multis damnum intulit. Ful- minum ictibus aedes plurimae crematae sunt, inter quas basilica sancti Kiliani e martyris 2 Nonis Iuniis clero laudes iun. 5. vespertinas celebranted repentino ictu percussa atque suc- censa est ; et mirum in modum sub laquearibus domus ignis pendulus inlaesae materia tamdiu oberrabat, donec ossa sancti martyris et totus aecclesiae thesaurus efferretur in- laesusf. Clericorum quoque nonnulli fulmine tacti inlaesisf vestibus per diversa membrorum loca graves combusturas babuisse reperti sunt. Fertur etiam quendam in illis re- gionibus hominem ita caelesti^ igne combustum11, ut con- sumpto1 corpore vestis ab igne remaneret inlaesaf. Se- quentis vero mensis die octava, instante sollempnitatek iui.s. natalis eiusdem sancti martyris1, muros aecclesiae, quos prius caelestis^ non consumpsitm ignis, subito terribilis ex- orta tempestas f unditus evertit ; quam ruinam mors episcopi Gozbaldi subsecuta est, qui tercio dehinc" mense, id est XII. Kal. Octobris, praesentem vitam finiens Arnum0 disci- sept. 20. pulum suum sibi successorem reliquit3.

Rex quoque Hludowicus1' in Sclavos Margenses'1 contra Rastizen1* ducem eorum sibi rebellantem8 parum prospere ducto1 exercitu sine victoria rediit, malens adversarium firmissimo, ut fertur, vallo munitum ad tempus dimittere" quam militum suorum periculose pugnandov damnaw susti-

a) godurm 1; godrum 2; gudurni 3«. b) cede 1. c) ciliani 2; chiliani Sd.e. F.

d) c£l$brante 2. e) inlesa 1 ; laesa erasum 2. f) ilL 2. g) cel. 1. h) consumptum 2.

i) combusto 2. k) solemnitate 1. 1) consumpserat 2. m) harnum 3e. d. n) I,u-

douu. 3d. e. o) marahenses 1. 2; mergenses 3e. p) rasticen Zc.e; raticen '6d. (0 dampna 3c. d. e.

1) Horich II; cf. Dummler I, p. 377. 2) WUrzburgensis. 3) Haec

omnia regi, simulatque ab expeditione reverms est, nuntiata esse et ita Rudolfo quoque innotuisse veri simile est.

ff:

46 ANN. FTJLD. PARS II. (FULDENSIS)

nere. Magnam tamen provinciaea partem praedis et in- cendiis vastavit exercitus non parvamque multitudinem hostium castra regis invadere cupientium usque ad inter- nitionemb delevit, sed non impune ; quia post reditum regis Rastizesc cum suis insecutus plurima trans Danuviumd finitimorum loca praedando vastavit.

oct.17. Mense vero Octobrio XVI. Kal. Novembr. per totam

noctem igniculi instar spiculorum occidentem versus per aerem densissime ferebantur.

Hlutharius*5 imperator renuntians omnibus, quae habuit, Prumiensef monasterium ingressus effectusque ibi* mona-

sept.29. chus III. Kal. Octobr. mortalem hominem exuith et ad vitam perrexit aeternam1. Principesk autem et optimates regni filium eius Hlutharium1 super se regnare cupientes ad Hludowicum"1 regem orientalium Francorum, patruum eius, in Franconofurt * eum adducentes cum consensu et favore illius sibi regnare consentiunt11-*.

856. Febr.4. DCCCVI. Mense Februario, IIII. die mensis eius-

dem°, defunctus est Hrabanusp archiepiscopus Mogontia- censisq aecclesiaer**; *cui*** successit Karlus2, magis ex*p.370.

*) In margine cod. 1. add.: Samuhel Wangionum episcopus 0. **) In redactione II. (codd. 2 et 3c. d. e) adduntur : habens in epi- scopatu annos VIHI8, mensem unum* et dies quattuor3. ***) Haec sententia ab auctore redactionis I. (codd. 1. 2) ita mutata est : Cui Karolus Pippini regis filius, qui de custodia Corbeiensis monasterii lapsusu ad Hludowicum regem patruum suum defe- cerat, in episcopatu successit IHI.V Idus Martii, non solum ex voluntate regis, verum etiam ex consensu et electione cleri et populi. In margine ad(l. 1 : Albrih abb.4 0.

a) provintiae 2. b) internecionem 2. c) rastiz 1; rastices 3c. d.e. d) danabium 1. e) hlotharius 1. 2 ; Hlutarius Sd ; Lutharius 3e. f) prumense 3e. g) deest 1. 2. h) ex. hom. 1. 2. i) aet. perr. Se. k) Princeps 2. 1) hlotharium 1. 2 ; Lutharimn 3d. e.

m) Ludow. Sd.e. n) hoc loeo in eod.l una linea et initium secundae erasa sunt; in rasa parte V. Cl. Bresslau verba Samuel et vuangionum cognoscere sibi visus est, cf. ann. *.

0) deest 3e. d. e. F. p) Rab. arch. mog. eccl. defunctus est 2 ; rabanns 3e. q) mogon- ciacensis 3e; moguntiacensis 3e. r) gclesiae 1. s) VIII. 2. t) litterae e unu in cod. 2 eadem manu postmodum scriptae; et d. qu. desunt reliqua Jineae parte vacua relicta. u) elapsus cod. S. Trudonis. v) VIII. 2. cod. S. Tr.

1) Ubi etiam scriptor adfuisse et ea omnia comperisse videtur. 2) Pippini regis filius; de quo cf. a. 851. 3) Haec cum vero rerum eventu minime conveniunt, quoniam Hrabanum a. 847. 7«*». 26. ordinatum esse supra per- hibetur. Animadvertas de anno 850. usque ad Hrabani mortem mensem unum et dies quattuor praeterisse. 4) Fortasse Worniatiensis, ceterum ignotus.

AUCTORE RUODOLFO. A. 855-857. 47

voluntate regis et consiliariorum eius, quam ex consensu et electione cleri et populi. Decessit autema et Hatto abbas Fuldensis coenobii II. b Idus Aprilis; in cuius locuin Apr. 12. per electionem fratrum et auctoritatem regiam ordinatus est Thiotoc, unus ex ipsis monachis.

Mensed vero Augusto Hludowicuse rex collecto ex-Aug. ercitu per Sorabos l iter f aciens ducibusque f eorum sibi con- iunctis Dalmatas g 2 proelioh superat acceptisque obsidibus tributarios fecit1; inde per Boemanos transiens nonnullos ex eorum ducibus in deditionem accepit. In qua expedi- tione perierunt comites Bardo et Erpfk cum aliis quam pluribus ] .

857.

DCCCLVII. Eex Hludowicus m mense Februario col- Febr. loquium habuit in Connuente castello cum Hluthario" ne- pote suo; tempore vero quadragesimae placitum habuit apud Wangionum civitatem.

Eoric0 Nordmannusp, qui praeerat Dorestado0-, cum consensu domini sui Hlutharii r regis classem duxit in fines Danorum et consentiente Horico8 Danorum rege partem regni, quae est inter mare et Egidoram, cum sociis suis possedit.

Otgarius episcopus3 et Hruodoltus1 comes palatii11 et Ernustusv filius Ernustiv ducis4 cum hominibus suis in Boemanos missi civitatem Wiztrachi ducis 5 ab annis multis rebellem occupaverunt , expulso ab ea SclavitagowG filio Wiztrachi, qui tyrannidemx tunc in ea exercebat. Quo per fugam lapso et ad Eastizen y se conf erente frater eius, qui ab eo patria pulsus apud Zistiboron2 Sorabum exulabat, ad regem fideliter veniens loco fratris dux constituitur.

a) deest 1. b) pridie 3d.e. c) tiotho 3c. d) Mense v. aug. des. 2. e) ludow. 3e. f) ducibus 3e. d. e. g) dalmatios 2. h) prelio 1. i) facit 1. k) erph 2. Sc. 1) pluri- mis 1. m) hludawicus 3c ; ludouu. 3e. n) lilothario 1. 2 ; luthario Se. d. e. o) rorih 1. 2; Roruc F; ruoruc Zc.d.e. p) nortmannus 3c. q) dorestato 1.2. r) hloth. 1. 2; lnth. 3d. e. F. s) orico 3c. t) ruodoltus 3e. u) palacii 3c. d. v) hern. 3c. d. e. F. w) 8Claiutago 2. 3c.e; scalaiugato 3d; Scalalugato al. Sclauitago F. x) tirannidem 2.

y) rasticen 3c. d. e. z) zistiborum 2 ; cziztiborum 3c. d. F; ziztiborum 3e.

1) Qui inter Salam et Muldam habitabant. 2) /. e. Dalaminzios. P. Dala- manci apud Wklukindum I, 17 apiyellantur ; habitabant inter Muldam et Albim e meridte Siuslorum. 3) Ekhstadensis. P. 4) Marchionis

Baioarici a. 849. iam commemorati. 5) Quam Dobner (Krit. Abh. v. d. Grenzen Altm&hrens) et Palacky (Gesch. v. BShmen I, p. 115,), a ducis nomine ipsam quoque nomen accepisse temere rati, nunc Weitra esse conie- cerunt. Dummler I, p. 417. 6) Nomen aloriae solatium significat (slava, pol. stawa = gloria, uteha = solatium, tesiti bohem. = solari).

48 ANN. FULD. PARS H. (FULDENSIS)

Habita est autem et synodus a apud Mogontiacum oct.i. eirca Kalendas Octobris praesidente Karlob archiepiscopo ; ubi inter alia, quae ventilata sunt de iure ecclesiasticoc, praesentata est1 epistola Guntharii Colonensis'1 episcopi, ad Altfridume episcopum2 directa, in qua legebatur conti- scpt. 15. gisse Coloniae1 XVII. Kal. Octobr. terribilem valde tem- pestatem, populo cuncto prae nimio horrore in basilicam sancti Petri confugiente et signis aecclesiae concrepantibus unanimiter Dei misericordiam implorante, subito fulmen inorme* ignei draconis instar basilicam scidisse ac pene- trasse atque ex omni illa multitudine tres homines diversis quidem locis, sed uno ictu in mortem deiecisse, presbyte- rum scilicet iuxta altare sancti Petri, diaconum vero ad altare sancti Dionisiih, laicum autem ad altare sanctae Mariae; alios etiam numero sex eodem impetu ita prostra- visse ut elati semivivi vix convalescerent. Feruntur et alia prodigia 8 his temporibus Treveri ' contigisse, quae ideo scribere distuli, quia de eis certum nuntiumk non habui.

858.

ian. i. DCCCLVIII. Kalendis Ianuariis terrae motus magnus

factus est per civitates et regiones diversas, maximus tamen apud Mogontiacum, ubi maceriae antiquae scissae sunt et aecclesia1 sancti Albani martyris ita concussa est, ut murus de fastigio cadens oratiorum sancti Michaelism ad occiden- tem basilicae bicameratum cum tecto et laquearibus *ruina sua confringens terrae coaequaret". *p.m.

vebr. Mense autem Februario rex cum quibusdam consilia-

riis suis in Forahheim0-4 colloquium habuit; inde condicto placito et designatis ad hoc specialiter comitibus in villa Alamanniae, quae vocatur Ulma5, Notingum episcopum6 et Eburhardum1' comitem 7, missos nepotis sui Hludowiciq, suscepit et audivit; post niediam vero quadragesimam venit

Apr.s. in Franconofurt et ibi pascha celebravit. Interea missi,

a) sinodus 3rf; sinodus 3e. b) Karolo 1. 2. Sc.e; Carolo Sd. c) eccl. 1. d) colo-

niensis 3e. e) altfredum 2. f) colonie 1. g) innorme 2; infonne 3c.d; in forma 3«. h) dyonisii 3c. i) treviri 1. 2. k) nuncium 1. 1) gclesia 1; eccl. 3c. d. m) Mi-

chahelis 1. 2. n) coequaret 1. o) forahlieim 2; forhheim Sc.d.e; Forcheim F. p) ebur- hartum 1; eberh. 3e. q) hludouu. nep. s. 2; hludauu. n. s. Se; Ludawicum nepoti sui 3rf; ludouuici nepotis s. 3e.

1) Praesente videlicet Budolfo. 2) Hildesheimensem. P. 3) Cf. Ann.

Bertin. ad hunc annum. P. 4) Forchheim ad Radantiam. P. 5) Ulm. 6) Bresciensem. 7) Marchionem Foroiulianum ; Dummler 1, p. 419.

AUCTORE RUODOLFO. A. 858. 49

quos ad Hlutharium* nepotem suum directos habuit, ye- niunt eumque iuita condictum in Confluente castello regi occursurum esse nuntiantb. Rege autem promissionibus eius credente et ante dies letaniarum*1 ad condictum diemxai. et locum veniente Hluthariusd promissa mentitus nequee ipse renit neque de suis aliquem mittere Toluit; foedus enim cum Karlof contra regem iniit. quod uterque eorum iuramento nrmaTit. Qui. cum se Tidisset inlusum* esse, reTersus in Franconofurt 2, cum multa de utilitate regni cum suis tractaret atque disponeret, tumh etiam decreTit tres eiercitus in diTersos regni sui' terntinos esse mitten- dos: unum quidem per Karlmannumk filium suum senio- rem in SclaTos Margenses l contra Eastizen m, alterum Tero per Hludowicum11 filium suum minorem in Obodritos0 et Linones3, tercium autemp per Thachulfumq in Sorabos dicto oboedirer nolentes. ut sedatis eitrinsecus adTersario- rum tumultibus facilius intrinsecus regni gubernacula dis- poneret.

Mense autem Iulio collectis et ordinatis eiercitibus ireque* profectist repente die mediau subiit regem cura- im. is. rum maxima moles. Legati enim ab occidente Tenerunt Adalhartusv abbas4 et Otow comes5 postulantes eump, ut populo periclitanti et in angustia posito praesentia sua sub- Teniret : quod nisi celeriter fieret et ex parte eius spe libe- rationis priTarentur. a paganis cum periculo christianitatis quaerere deberent defensionem, quam a legitimis et ortho- doiis dominis inTenire non possent. TTrannidem* enim Karli-V se diutius ferre non posse testati sunt. quia, quod ex eis pagani eitrinsecus nemine resistente aut scutum

a) klotkarium 1. 2; lntkarinm 3«. F; qno* alatarimn ». rnm 1; lethinianiia 2. d) hloCh. 1. 2; tatk. 3d.t. F.

Cario 34. g) aiunnn rerenw 1. 2. k) tane 3e.4.«. F.

m) nwtieeB Zc.4.*. '■) Lodaw. 34; tedom. 3«. o) abodr. 1. 2.

ehotfmn 3c.4.t. F.

tt) d. m. 4emmt 1. 2.

dem 2. 7) Karoli 1. 2. 3c4.e; CaroK F.

1) I. e. die* oratummm, feria» tecvndam, tertiam, quartom ante aseeneiomem Dommi, eo anmo Mai. 9—11. 2) Franeonofurti diploma Ludotcici Iun. 13. datum mt (Muktbocher nr. 1394; ; Dummler I, p. 426. 3) Qui Obodritis finitimi m orientali parte Albis ineolebant; in dipiomate de fundatione epi- eeopatu» Uaeelberoensis dato (DOI. 76, 946, Mai. 9) terra eorum Linagga (i. e. Linan-gaJ appeliatur. 4) S. Bertimi; eoneangumeus videtur fuime Irmintrudie reginae, KaroU uxoris; ef. Dummler I, p. 427 et 443. 5) De quo ef. Weneh, 'D. Frank. Beiek naek dem Vertr. z. Verdun' p. 279/ Dummler I, p. «7.

50 ANN. FULD. PARS II. (FULDEXSIS)

opponentea praedando, captivando, occidendo atque ven- dendo reliquissent, ille intrinsecus subdole saeviendob dis- perderet; nec quemquam esse in omni populo, qui iam promissionibus aut iuramentis eiusc fidem adhibere prae- sumeret, cunctis de bonitate illius in desperationem cadenti- bus. Quibus auditis rex graviter conturbatus est; duplici enim premebaturd angustia, quoniam, si populi votis ad- quiesceret, contra fratrem, quod impium esset, agere de- beret; si autem fratri parceret, a periclitantis populi libe- ratione, quod aeque impium6 esset, cessare deberet. Ad hoc accessit etiam non modicus angustiarum cumulus, vulgi videlicet aestimatio suspicantis totum, quod actum fuerit in huiusmodi negotio, non voto fieri populof consulentis, sed sola intentione regnum dilatare cupientis ; quod longe aliter esse, quam se vulgi fert opinio, cuncti consiliorum regis conscii veraci sermone testantur. In tali igitur cura- rum molestia positus tandem consilio sapientiumg adqui- escens11, simul et conscientiae suae puritate praeditus, maluit multorum utilitatibus consulere quam unius hominis pertinaciae ' consentire x ; precibusque legatorum f avens votis populi praesentiam eius desiderantis cum Dei adiu- torio se adfuturumk fore promisit. Aug. Mediante autem mense Augusto Wangioni1 collecto

comitatu per Alisatiam111 profectus venit in Galliam ad

(Sept. i). villam regiam in.regno Karli", quae vocatur Ponticona ° • 2 ; ubi occurrerunt ei fere omnes primates partium illarum, exceptis eis , quos tunc Karlus v secum in praesidio ha- buit, pugnans contra Nordmannosq super Ligurem1- flu- vium3. Qui, ut audivit Hludowicum8 esse infra terminos regni sui, dimissa obsidione cum exercitu occurrit ei in

(Xov. i2). loco, qui vocatur Briacus14; visaque multitudine orienta-

a) obponente 2. 3e. b) seviendo 1 ; videndo 3d. e. c) prom. eius aut iur. 2. d) prg- mebatur 1. e) inp. 1. f) populi 1 in loco raso. g) sapientum 1. h) deest 2.

i) pertinatiae 1. 2. 3d. k) affutunun 1. 2. 1) uangioni 3c. m) alsatiam 1. 2; alisa- ciam 3c. n) Karoli 1. 2. Sc.d.e; Caroli F. o) panticona 3d. p) Karolus 1. 2. 3f. d. e; ( 'arolus F. q) nortmannos 3c ; normannos 3rf. F. r) ligerem 2. 3c. d. e. F. s) hlu-

dauu. 3c; Ludaw. 3d; ludouu. 3e; Ludow. F. t) driacus 1.

1) Longe aliter Regino a. 866 : Hac persuasione, ut animi regum avidi et semper inexplebiles sunt, facile in spem introductus. 2) Ponthion; quo Kal. Sept. Ludowicum pervenisse Prudentius exhibet. 3) Non illic, sed

ad Sequanam, ubi Nordmannos in insula Oiselle incluserat; Dummlei- I, p. 431. 4) Brienne-Ie-Chdteau sur Aube; cf. Ann. Prud., Dummlcr I, p. 432 sq.

AUCTORE RUODOLFO. A. 858. 51

lium simul et eorum, qui exa suis contra tyrannidemb eius couiuraverant, cum se virtute cerneret imparem nec posse sine grandic periculo suorum cum fratris copiis in acied 72. *congredi, disposito tamen et quasi ad pugnanduni milite ordinato ipse quidem cum paucis latenterc abscessit, ex- ercitus vero in loco certaminis derelictus cognito ducis abscessu ad Hludowicum0 transivit. Ille vero sedato impetu populi Karlumf persequi cupientis ad disponenda reg-ni negotia quasi libera utens potestate diligentiam curamque convertit. Et primum quidem nimis incauta ductus securitate omne robur totius e exercitus, quem ab oriente secum adduxerat, remisit in patriam, frustra in desertores et proprii domini proditores spei suae fiduciam ponens. Quorum etiam consilio ibi decrevit hiemare, igna- rus per omnia imminentis sibi periculi, quod ei parabatur ex parte Karlih, cuius aniinum ad ultionem iniuriarum suarum erexerant filii Cuonrati1 comitis l, Hludowicum6 securum et paucos esse, qui cum eo ex suis remanserintk, indicantes1; quos ille quidem quasi sibi fideles ad explo- randos sibique renuntiandos actus Karlim transmiserat ; illi vero fidem mentiti et Karlo" coniuncti, quomodo Hludowicuse ex inproviso cum multitudine exercitus ob- rueretur, tota intentione moliebantur. Interea nuntiatum est ei in oriente rempublicam Sorabici limitis esse tur- batam, eo quod Sorabi duce eius Zistiboro0 nomine sibi fidelissimo insidiose perempto defectionem meditarentur. Ac per hoc ille quidem ad conprimendam seditionem1' ex- (859 ian. i5). ortam in regnum suum, quanta potuit celeritate, regressns est. Karlusq vero post discessum eius sedem regni sui nullo adversante siner difficultate recepit.

Villa8 quaedam* haud11 procul ab urbe Pinguia2 sita est, Caput-montium vocata, eo quod ibi montes per alveum Eheniv fluminis tendentes initium habeantw, quam vulgus

l) a Sc.d.e; e F. b) tirannidem 2. c) deest 1. d) acie 2. e) ludouu. M.e. F.

f Karolum 1. 2; Carlura F. g) deest 1. 2. h) karoli 1. 2. 3c.d.e; Caroli F. i) chuon- radi 2; chuonrati 3c; conrati 3d. k) remanserant 2. 3c. e. F; remanxerant 6d. 1) iudi- i-aiites 1. 3c. m) karoli 1. 2; Carli ". u) karolo 1. 2; Carlo F. o) zistoboro 2;

iijoro Sc.d; ciztiboro 3e. p) sedicionera 2. 3c. e. q) Karolus 1. 2; Carlus F.

r) s. diff. des. 2. s) Villa — consumeret in flne anni des. 2. t) quedam 1. u) haut 1. 3e. v) Keni 3d. w) habent Sd. F.

1) Fratris Iudithae, matris Karoli regis. P. Filii eius fuerunt Conradus post patrem comes Antissiodorensis et Hugo abbas Turonensis; DUmmler J, i>. Wl. 2) llingen. Cf. 'Forschungen zur Deutxhm Gesch.' XXI,

p. 636.

52 ANN. FULD. PARS II. (FULDENSIS)

corrupte Capmunti* nominare solet1; ubi malignus spiritus evidens nequitiaeb suae ostendit indicium. Nam primum quidem lapides iaciendoc et parietes domorum quasi malleo pulsando hominibus loci illius infestus efficitur; deinde vero manifeste loqui et furtim sublata quibusdam prodere, post haec discordias inter habitatores eiusdem loci semi- nare; denique omnium animos contra unum hominem con- citavit, quasi peccatis illius exigentibus ceteri talia pate- rentur: et ut maius odium adversus eum excitaret, in quamcumque domum idem homo intravit, statim malignus spiritus illam exussitd. Igitur exe necessitate coactus cum nxore et filiis foris mansit in agris, omnibus propinquis suis sub tectum suum illum suscipere timentibus. Sed nec ibi tutus fuisse permissus est; nam cum universas fruges suas congregasset et in acervos collegisset, spiritus nequam ex inproviso veniens cunctas incendit. Ut autem animos vicinorum illumf interficere cupientium placare potuisset, idem ipse ferro fervente de omnibus, quae ei obiciebantur, criminibus se ostendit immunemg. Missi sunt itaque ab nrbe Mogontiacah presbyteri1 atque dia- cones cum reliquiis et crucibus, qui malignum spiritum ab eo loco expellerent. Sed illis in quadam domo, ubi maxime saeviebat, letaniask agentibns et aquam benedictam spar- gentibus antiquus hostis nonnullos ex eadem villa illuc convenientes iactando lapides cruentavit; tamen modicum temporis a sua infestatione quievit. Postquam vero inde discesserunt, qui missi fuerant, idem hostis multis audienti- bus lugubres edidit sermones; nam presbyterum quendam nominatim exprimens se sub cappa illius stetisse professus est ea hora, quando aqua benedicta aspergebatnr in domo. Quibus se prae timore signantibus idem hostis de eodem presbytero: 'Meus', inquit, 'proprius est1 servus; a quo enim quis superatur, huius et servns est; quia nuper me sua- dente cum filia procuratoris istius villae concubuit'. Quod factum nullus mortalium antea sciebat exceptis his, qui hoc crimen perpetraverant. Patet ergom, quia inxta veri- tatis sententiam2 nihil" opertum est, quod non reveletur.

a) cammunti 3c.d.e. b) nequiciae 3d. e . c) laciendo 1. d) excnssit 3e. d. e. F.

e) deest 1. f) illornm 3e. d. e. g) inm. 3rf. e. h) mogontia 1 ; mogonciaca 3c. d. i) pre- spiteri 1. k) laetanias 1. 1) est proprins 1. m) etiam 1. n) nichil 3c.d.e.

1) Chamund, hodie Kempten, supra Bingam in sinistra Bheni ripa. P.

2) Matth. 10, 26.

AUCTORE RUODOLFO. A. 858. 859. 53

His et huiusmodi a malis apostata spiritus in loco supra dicto per tria annorum curricula infestus non ante cessa- vit, donec universa pene aedificia ibidem succendendob consumeret.

*,.S73. *859.

DCCCLVIIII. Hludowicus c rex quasi inchoante vernid tempore de Galliis e rediens Wormatiam f venit. Cum frequentibus legatorum suorum discursibus fratris ac nepotis sui * sibi animos reconciliare s studeret eorumque responsa per internuntios reciproca relatione11 susciperet, tandem condicto tempore singuli cum aequo numero prin- cipum suorum ex adversa1 parte nominatim expressoruin, iuxta Anternacumk castellum in quadam insula Rheni1 fluminis navigio vecti convenerunt 2, reliquo singulorum (iun.). comitatu super litus ex utraque parte fluminis consistente. Ubi cum diu varia et anceps actarum simul et agendarum rerum agitata esset disputatio, condicto placito autumni tempore"1 3 iuxta Basalam communiter habendo singuli cum suis ad propria reversi sunt. Hludowicusc tamen eis, qui superiore" anno a Karlo0 deficientes sui effecti sunt, hono- res, quos prius habuerant, impetrare non potuit; dilata enim res est in futuro placito finienda.

Interea vero cum suis habita locutione Thiotonemp Fuldensis coenobii abbatem ad Hludowicumq imperatoremr Italiae, nepotem suum, et ad Nicolaum8 apostolicum apo- logetica1 intentione Romam misit, responsa eorum, si esset possibile, ad condictum regale placitum perlaturum. A quibus honorifice susceptus, cum de gestis praeteriti" anni regem per omnia rationabiliter excusaret infamiae, apo- stolica fultus epistolav rediens iuxta lacum Briganticum ad regem venit de loco praedictiw placiti iam tunc rever- sum, quia ad condictum diem vel locum placiti neuter sibi regum occurrerat. Qui cum de legatione sua regi per

a) huiugcemodi 1. b) suecendio Sd. F. c) Ludov. 3d; Ludouu. 3e. d) verno 2.

e) gaHU Zc.d. F. f) uuormaticam 3e. g) reconciliari 1. 2. h) legatione 1. i) di- versa 1. k) aternacum Zd. 1) reui 3c.<*. m) temporis 2. Sd. n) priore 2. 3c.d.e. F.

0) karolo 1. 2. 3c; Carlo F. p) theotonem 2; thiodonem 3c; tiothonem F. q) Uludaw. 3c. F; Ludaw. 3d; ludouu. 3e. r) regem 2. 3c. d. e. F. s) nicholaum 3c. d. t) apo- logitica 3rf. e. u) preteriti 1. v) eps M; episcopus 3e. w) predicti 1; praedicto 3e. d. e.

1) Karoli et Lotharii. 2) Post synodum ab episcopis Karoli Iun. 14. apud Saponarias (Savonni&res prope Toul) habitam; cf. Ann. Prud. 3) Oct. 25.

54 ANN. FULD. PAKS H. (FULDEXSIS)

omnia satisf ecisset , accepta licentia ad proprium rediit monasterium.

Urbsa Mogontiab cum locis sibi contiguis per totum anni circulum inmani terrae motu vexatur. Probus pres- byter religiosus, cuius casta conversatio et doctrinae sanctae studium Mogontinam0 illustravit aecclesiamd, VII. Kal. iun.25.Iulii diem obiit; sed quoniam per omnia longum est texeree, qualiter in supradicta aecclesiad sine fastidio die noctuque fructuoso labore desudaverit vel quomodo omnibus omnia f actus f uerit , ut cunctos lucrif aceret f Christo \ saltem s aliqua virtutum illiush duobus versiculis1 non pigeat memo- riae commendare, ut ex his caeterak illi divinitus collata1 facilius valeant intellegi:

Quam prudens, humilis, patiensm castusque fuisset, Littera vel lingua nulla referre potest.

860.

DCCCLX. Hibernum tempus asperum nimis et solito prolixius erat frugibusque et arborum proventibus per- noxium; nix quoque sanguinulenta in plerisque locis ceci- disse reperta est. Mare etiam Ionium2 glaciali rigore ita constrictum est, ut mercatores, qui numquam antea nisi vecti navigio, tunc in equis quoque et carpentis mercimo- nia ferentes Yenetiam11 frequentarent.

Hludowicus0 rex et Karlusp frater eius neposque eorum Hlutharius*1 cum primatibus suis in Confluente (iun. 5). castello convenientes pacem inter se et fidelitatem mutuam singuli iuramento firmaverunt, cuius sacramenti series huius- modi fuit 3 : 'A modo et quamdiu vixero, istum fratrem meum Kar- lum r et nepotes meos Hludowicum s et Hlutharium * atque u Karlum * ad Dei voluntatem et sanctae aecclesiaev statum et honorem atque^ de- fensionem et ad nostram communem salutem et honorem et ad populi christiani nobis commissi salvamentum et pacem et ad legis ac iusticiae atque rectae* rationis conservationem, quantum mihi Deus scire y et posse donaverit et ipsi me obaudierint et a me ipsi quaesierint z , vero consilio

a) Urbs — referre potest des. 2. b) mogontina 1; magontia 3c; moguntia 3e. c) mo- gontiam 1. 3c; mogontianam 3d; moguntinam 3«. d) eccl. Sc.d.e. F. e) explicare 1, f) lucriflearet 1. g) saltim 3c. d. e. F. h) eius 1. i) versibus 1. k) cetera 3c. d. e. 1) collecta 1. m) paciens 1. 3e. n) veneciam 1. 3c. o) Lud. 3d.e. p) karolus 1.2; Carlus 3rf. F. q) hloth. 1. 2; luth. Zd. e. r) Karolum 1. 2. s) hludaw. 3c; ludow. Bd. e. F. t) luth. 3c. d. e. F. u) ab hoc verbo quintus incipit codicis 3 quatemio. v) eccl. 1.

w) atque ad def. 1. x) recte 3. y) deest 1. z) quesierint 3.

1) Cf. 1. Cor. 9, 22. De Probo v. Poet. Carol. II, p. 394. 2) /. e.

Adriaticum. 3) Ex actis synodi 860. Iun. 5. habitae. (Capitularia reg. Francor. II, p. lte); cf. Dummler I, p. 456 sq.

AUCTORE RUODOLFO. A. 859—862. 55

et secundum quod mihi rationabiliter et salubriter possibile fuerit, sincero auxilio adiutor ero» ad regnum illorum continendum et nec in vita nec in membris neque in regno illorum eos forconsiliabo b , in hoc, ut ipsi erga me similem promissionem faciant et conservent'.

861. *p. 374.

DCCCLXI. Hludowicus0 rex conventum habuit in Reganesburgd tercia septimana post sanctum pascha, in(APr.6). quo Ernustume, summatem inter omnes optimates suos, Apr. quasi infidelitatis reum publicis privavit honoribus. Uto- nem quoque et Berengarium f fratrem eius atque Sigihar- tuni"-* comites Waldonemqueh abbatem1 cum aliis non- nullis quasi conplices infidelitatis eius similiter exauctora- vit; e quibus Uto et Berengarius f cum Waldone1 fratre suo in Gallias ad Karlumk regem secesserunt, caeteris1 infra patriam in proprietate sua remanentibus.

Karlniannus ■ quoque filiorum regis maximus 2 res novas molitus est; expulit enim duces, quibus custodia commissa erat Pannonici limitis et Carantanin, atque per suos marcam ordinavit. Quod regis animum rebellionem suspicantis non parum commovit.

DCCCLXII. Karlmannus0 per sacramenta pacis et securitatis suaep Eeganesburgum venit et reddita ratione convicit adversarios patrique suo reconciliatur, iuramento firmans q , ne contra eius iustam potestatem quicquam deinceps mente malitiosar machinaretur3. Et Karlmannus0 quidem ad sua cum pace revertitur; rex vero Mogontiam profectus occurrentem sibi ad conloquium8 nepotem suum suscepit Hlutharium* regem11.

*) eius Sig. atque Geroltum 2.

a) adiuuauero 1. b) fores consiliabo 3. c) Hludauuicns 3. d) reganesburc 1. e) her- nustnm 2. f) berngar. 3. g) sigihardum 3. h) waltonemque 2. i) waltone 2.

k) karolum 1. 2. 1) ceteris 2; cetteris 3. m) carlm. 1. 2. n) cariantani priore i

eraso 1 ; cariantani 2. o) Carhn. 2. p) sue 3. q) conflrmans 2. 3. r) maliciosa 2. 3 ; mal. mente 1. 2. s) colloquium 1. 2. t) hlotharium 1. 2. u) deest 2; regem Hloth. 1.

1) De horum cognatione cf. Eckhartum de ribus Franciae orientalis T. II, p. 481. P. Udo et Berengarius comites Waldoque abbas monasterii Schwarzach ad Rhenum superiorem siti Gebhardi comitis filii, Ernusti nepotes fuerunt ; cf. IHlmmler II, p. 21. 2) Emusti gener ; ef. Ann. Hincmari. 3) Cf. Hincm. Ann. : Carlomannus Hludowici regis Germaniae filius concessa sibi a patre regni portione, quam pridem invaserat, et dato sacramento, ne amphus inde sine patris voluntate invaderet, cum patre pacificatur. Uterque scriptor notitia quadam Ratisbonae constituta ttti videtur.

56 ANN. FULD. PARS II. (FULDENSIS)

Eodem quoque anno rex ducto in Obodritosa exer- citub ducem eorum Tabomuizlemc rebellantem dicto ob- oedired et filium suum cum aliis obsidibus dare coegit.

863.

Karlmannuse filius regis, qui praelatusf erat Caran- tanisg, tam multis criminibus et tam magnis apud patrem absens accusatus est, ut merito reus maiestatis haberi de- buisset, si ea, quae in eum dicta sunt, ab accusatoribus probari potuissent. Quod regis animum adeo commovit, ut per se ipsum coram frequentia populi sui protestatus sit, Karlmannum11 filium suum ab eo tempore et deinceps, donec ipse viveret et regnaret, sua voluntate publicis hono- ribus numquam esse potiturum. Quo audito Karlmannush ab itinere, quo ad palatium ire coeperat ' , perterritus in Carinthiam se recepit, ibi tutari apud suos, quos sibi fideles arbitratus est, volens, donec patris ira quiesceret et ipse per internuntios veraces sibi fallaciter obiecta purgaret. Interea rex collectok exercitu specie quidem quasi Easti- zen1 Margensiumm Sclavorum ducem cum auxilio Bulga- rorum11 ab oriente venientium, ut fama fuit, domaturus, re autem vera ad Carantanos filium expugnaturus ° acces- sit. Qui revera se ad id temporis defenderet, nisi prodi- tione Gundachari p comitis sui * deciperetur incautus ; qui totum pene robur exercitus secum habens quasi vada flu- minis Swarzahaeq2 hostibus prohibiturus cum omnibus

a) abodritos 1. 2. b) exertitu 3. c) tabomiuzlera 1 ; tabomuizilera 3. d) obodire 2. 3. e) Carlm. 2. f) prelatus 1. g) carantinis 2. h) carlm. 1.1. i) ceperat 3.

k) collectu 3. 1) rasticen 1 ; rasticem 3. m) marahensium 1. 2. n) uulgarum 1. 2.

0) expugnaturiim 3. p) gundacari 1. 2. q) fiuminis N. 3.

1) Qui ab ipso Karlmanno a. 861. Pabonis loco marchio Karantaniae con- stitutus erat; cf. Diimmler II, p. 23 et 51. 2) SwarzaJw, in anfractuosis Nivei Montis (der Schneeberg) lateribus orta, viam qua-e ex Styria per summum Cetium (der Sommering) Vindobonam ducit, inde ab oppido Schott- wien usque ad exitum montium comitatur, ita ut primum sinistro sive occidentali vallis lateri adlabens, mox ubi colles in planitiem decrescunt, in orientem transeat, et vallis ostium praecludat, Littaham atque Danubium petitura. In eo igitur loco, dextra laevaque montibus, et in fronte Swarzaha munito, fluminis vadum et unicum idque difficillimum in Carinthiam iter regi G-undacar interdicturus consederat. Situm locorum a. 1820. et 1821. inspexi. Via ipsa, qua Carolus VI. Augustus mare Superum Marti Mer- curiove aperuisse non incongrue legitur, per saxa ingentia ascendit, in ipso loco Schottwien ita angusta, ut porta iniect-a et castello dexuper imposito penitus claudi et interdici potuerint. Porta et munitionis ruinae extant. Locus praeterea theloneo a mercatoribus exigendo peropportunus, eoque iam saeculis XIII. et XIIII. notus. P.

AUCTORE RUODOLFO. A. 862. 863. 57

copiis trausivit ad regem et praelatus est Carantanis, sicut ei prius occulte promissuni est, si dominum suum fraude *i>. 375. decepisset. Et hic quidem praef ecturae di*gnitatem hoc modo promeruit. Karlmannusa vero per iuramenta prin- cipum venit ad patrem, de obiectis sibi criminibus securus, quia innocens erat; et testimonio conscientiae fretus lae- tumb se per omnia exhibebat atque iocundum1.

Eac tempestate Karlusd archiepiscopus Mogontiacen- sise aecclesiaef II. Non. Iunii defunctus est, etg* periun.4. totum deinceps annum vacavit episcopatus 2. In regno quo- que Hlutharii h pro eo, quod dimissa uxore legitima alteram duxit, synodus * in Mettis collecta est 3 omnium episcopo- rum eius praeter Hungarium Traiectensem, quem aegritudok (iun.). detinuit; aderant et missi Nicolai pontificis Romani ob eandem causam diligenter1 investigandam directi. In qua negotio ventilato rex factum suum, propter quod argueba- tur, consilio et auctoritate episcoporum suorum se fecisse testatus est. Quod illi nonm inficiantesn quasdam asser- tiones0 rationump verisimilium, quibus gestaeq rei quali- tatem munire nisi sunt, opposuerunt1- easque litteris con- prehensas8, ut legati apostolici suggesserunt, per G-untha- rium1 Agrippinae11 Coloniaev et Theotgaudumw Treveren- semx Galliae Belgicaey archiepiscopos Nicolao apostolicae sedis pontifici probandas transmiserunt. Qui convocato Romanae2 urbis* episcoporum concilio et Mettensem ana-(Oct). thematizavit synodum0 et ad se missos episcopos deposuit et communione privavit4: iuste quidem et canonice, ut scriptis suis ipse testatur; iniuste vero, sicut illi rescriptis

*) Pro verbis et — episcopatus auctor recensionis primae (cod. 1) haec posuit: cui Liutbertus in episcopatus honore successit II. Kal. Decembris. Quae in recensione secunda (codd. 2. 3) ita mutata sunt : et (deest S) Liutbertus eiusdem sedis honore subU- matus II. Kal. Dec.

a) Carlm 1. 2. b) letum 3. c) Et a 2. d) Karolus 1. 2. e) mogonti . . ensis

duabus lilteris erasia 1. f) ecclesiae 2. g) verba et — episcopatus in codice 3 manu

priwi xrripta erant ; deinde his deletis eadem manus in margine adiecit: Liutbertus — dec. h) bloth. 1. 2. i) sinod. 3. k) egritudo 3. 1) dilienter 3. m) deest 1. n) in-

flcientes 1. 3. o) assercionibus 3. p) racionum 3. q) geste 3. r) obposuerunt 3. s) compreh. 1; conpraehensas 3. t) guntarium 2; gundharium 3. u) agripinae 1. 2; agrippine 3. v) colonie 3. w) thiotgaudum 2. x) trevirensem 1. 2. y) gallie belgice 3. z) romane 3. a) sedis 2. 3. b) sinod. 3.

1) Hinemarm eum in libera custodia a patre tentum esse narrat, e qua a. 864. fuga lapsus sit. 2) Haec verba ante finem anni scripta esse ne- cesse est; cf. {Neues Archiv' XVII, p. 96. 3) De qua cf. DUmmUr II,

p. 64—68. 4) Cf. Regin. Chron. 865; DUmmler II, p. 68 sqq.

58 ANN. FULD. PARS II. (EULDENSIS)

et assertionibus a firmare conantur*. Propterea b ' partis utriusque scriptorum seriem his annalibus inserendam esse iudicavi, discernendam0 rei veritatem lectoris arbitrio de- relinquens. Et baec quidem sunt apostolicae sedis decreta sinodalia x :

'Nicolaus servus servorum Dei reverentissimis et sanctissimis fratri- bus nostris, archiepiscopis in regno Hluduwici regis Germani constitutis. Scelus, quod Hlutharius rex, si tamen rex veraciter dici possit, qui nullo salubri regimine corporis appetitus refrenat, sed lubrica enervacione magis ipsius illicitis motibus cedit, in duabus feminis, Theutpergad scihcet et Waltdruda, commisit, omnibus manifestum est. Sed et dudum episcopos Theutgaudum et Gundharium in tali facto eum habuisse tutores atque fautorese pene totus nobis orbis undique ad limina seu sedem confluens apostolicam referebat, absentibus quoque id ipsum nostro scribentibus apostolatui. Quod nos tanto credere rennuimus, quanto de episcopis tale quid audire nullatenus sperabamus ; donec ipsi Romam tempore concilii venientes coram nobis et sancta sinodo tales inventi sunt, quales fuerant a multis sepissime praedicati; ita ut scriptura, quam suis stipulaverant manibus quamque volebant, ut nostro roboraremus cyrographo, caperentur et, dum muscipulam innocentibus opponere satagerent, insidiis suis illa- queati sunt*" ipsi. Sicque conpletum est Deo auctore, quod in Proverbiis Prov. l, 17. legitur : Frustra iactaturS ante oculos rete pennatorutn. Siquidem ipsi obligati sunt et ceciderunt; nos vero, qui in hoc flagicium falso cecidisse dicebamur, favente11 Domino cum iusticiae propugnatoribus resurreximus et erecti sumus. Igitur decernente nobiscum sancta sinodo in praesentia depositi et ab offitio sacerdotali excommuni*cati atque a regimine episco- *p. 376. patus alienati indubitanter existunt. Unde vestra fraternitas canonum normam custodiens1 et decretorumk sanctiones observans caveat, ne hos, quos nos abiecimus, recipere in sacerdotum catalogo 1 praesumat. De- posicionis autem sententia m, quam in praedictos Theutgaudum et Guntha- rium protulimus, cum ceteris capitulis, quae sancto concilio nobiscum sanciente promulgavimus, inferius annexa monstrabitur :

DE SINODO LN METTENSIUM URBE A THEUTGAUDO ET GUNT-

HARIO ARCHIEPISCOPIS CONGREGATA PENITUS ABOLENDA.

CAP. I.

Sinodum, quae n nuper, id est sub piissimo imperatore Hludowico per indictionem0 undecimam mense Iunio, in Mettensium urbe ab epi-

*) Omissis eis, quae sequuntur, usque ad fnem huius partis omnibus codices 1 et 2 (recensio prima ab auctore partis tertiae instituta) haec tantum exhibent: Scripturam autem utriusque partis quis- quis curiosus scire volueritP, in nonnullis Germaniae locis poterit invenirel.

a) assercionibus 3. b) abhinc usque in finem anni omnia in uno codice 3 (et ejcemplaribus inde derivatis) contineutur. c) discernende 3. d) theuperga 3. e) auctores ati|ue

factores Hincmarm. f) sicut 3; sint Hincm. g) iacitur Hincm. h) faciente //.

i^ custodians 3. k) decretorem 8. 1) cathal. 3. m) sententiam 8. n) quo 3.

0) indiccionem 8. p) desiderat 2. q) hic in utroque codice continuo sequitur annus 864.

1) Eandem epistulam eodem tempore ad episcopos occidentalte regni missam Hincmarus in Ann. Bertin. exhibet.

AUCTORE RUODOLFO. A. 863. 59

scopis, qui nostrum praevenerant iudicium, collecta est, quique apostoli- caea sedis instituta temere violarunt, ex tunc et nunc et in aeternum iudicamus esse cassatam et cum Epheseno latrocinio reputatam apostolica auctoritate in perpetuum esse sancimus^ damnandam nec vocari sinodum, sed tamquam adulteris faventemc prostibulum apellari decernimus.

DEPOSITIO THEUTGAUDI ET GUNTHARII ARCHTEPISCOPO- KOM. CAP. H. Theutgaudum 4 Treverensem, primatem B^lgicaee provinciae, et Guntharium Agripinae Coloniaef episcopos nunc coram nobis et sancta sinodo sub gestorum insinuatione, quahter causam Hlotharii regis et dua- rum mulierum eius, Theutpergae £ scilicet et "Waltdrudae, recognoverinth et iudicaverint, scriptum super hoc propriis roboratum manibus ofterentes nihilque se plus vel minus aut aliter egisse ore proprio multis coram positis affirmantes et sententiam, quam a sede apostolica in Ingildrudem uxorem Bosonis sanctissimus frater noster Mediolanensis archiepiscopus Tado et ceteri coepiscopi nostri petierant emittendam et nos divino suc- censi zelo sub anathematis obtestatione canonice protuleramus, publice viva voce se violasse confitentes, in quibus omnibus invenimus eos apo- stolicas atque canonicas sanctiones1 in pluribus excessisse et aequitatisk normam nequiter temerasse, omni iudicamus sacerdocii officio permanere penitus alienos, Spiritus sancti iudicio et beati Petri per nos auctoritate omni episcopatus exutos regimine consistere diffinientes. Quod si iuxta praecedentem 1 consuetudinem tamquam episcopi ausi fuerint aliquid de sacro ministerio contingere, nullo modo liceat eis nec in alia sinodo re- stitutionis spem aut locum habere satisfactionis ; sed et communicantes eis omnes abici de ecclesia, et maxime si, postea quam didicerint m ad- versus memoratos prolatamn fuisse sententiam, eisdemo communicare temptaverint P .

DE CETERIS EPISCOPIS. CAP. IH. Ceteri autem episcopi, qui complices horum, Theutgaudi scilicet et Gundharii, vel sectatores esse feruntur, si cum his coniuncti seditionem Q , coniurationes vel conspirationes fecerint, vel si a* capite, id est a sede beati Petri, illis haerendos dissenserint, pari cum eis damnatione tenean- tur astricti t . Quod si cum sede apostolica, unde eos principium episco- patus sumpsisse manifestum est, sapere de cetero per semet ipsos vel missis ad nos legatis cum scriptis suis professi « extiterint, noverint sibi a nobis veniam non negandam nec amissionem honorum suorum pro re- troaetis praesumptionibus aut subscriptionibus, quas in profanisv fecerunt gestis, per nos ullo modo formidandam.

DE ENGLLDRUDEw CAP. IIH. Ingildrudem filiam quondam Mactifredi comitis, quae Bosone pro- prio viro relicto ecce iam per septem circiter annos hac atque illac vaga- bunda discurritx, nuper cum fautoribusy suis regulariter anathematizavi-

a) apostolice 3. b) sanc. e. H. c) favente 3. d) Teutgaudnra 3. e) belgice 3.

f) colobiae 3. g) theutpeiyi 3. h) se rec. 3. i) sanciones 3. k) equitatis 3.

1) preced. 3. m) didicerant H. n) prolata fuisset sententia 3. o) eidem 3. p) tempta- verunt H. q> seditiones H. r) deest 3. s) herendo 3. t) obstricti H. *u) se

prof. //. v) tta //.; pro infanis 3. w) De Engildrudae 3. x) ita H; deest 3.

y) fautaribus 3; factoribus //.

60 ANN. FULD. PARS II. (FULDENSIS)

mus, sed propter contumaces eam ' iterato anathematis duximus vinculis innodandam. Sita igitur a Patre et Filio et Spi*ritu sancto, uno et vero *p. 377. Deo, et ab omnibus sanctis patribus et ab universa sancta Dei catholica et apostolica ecclesia et a nobis penitus anathema cum omnibus complici- bus, communicatoribus atque auxiliatoribus suis : ita ut, sicut iam decrevi- mus, si quis ei communicare vel favere in aliquo praesumpserit *> , si qui- dem clericus fuerit, inc eodem vinculo constrictus officium clericatus amittat, monachi vero et laici, si inobedientes decreto praesentib fuerint, similiter anathematizentur. Sane si eadem mulier ad virum suum reversa fuerit vel apostolicam beati Petri sedem Romam properans accesserit « , veniam ei post dignam satisfactionem procul dubio non negabimus e . Verumtamen*" sub priori vinculo anathematis, quo illam prius et nunc obligavimus, interim constricta permaneat. Si quis autem eidem Ingil- drudae S apostolicam beati Petri sedem Romam spetialiter properanti vel occurrenti nescius communicaverit aut sciens opem in veniendo praesti- terit, nullo pro hoc vinculo teneatur innexus11.

DE SENTENCnS ATQUE INTERDICTIS SEDIS APOSTOLICAE. CAP. V.

Si quis dogmata, mandata, interdicta, sanctiones vel decreta pro catholicai fide, pro ecclesiastica disciplina, pro correctione fidelium, pro emendatione sceleratorum vel interdictione inminentium vel futurorum malorum a sedis apostolicaek praesule^ salubriter promulgata contemj>serit, anathema sit.

Episcopi vero supradicti, postquarn damnati sunt, haec rescripserunt 2 :

CAP. I. Nicolao1 pontifici Grundharius atque Theotgaudus.

Patres episcopi et fratres coepiscopi nostri ad te nos direxerunt et nos sponte ivimusm, consulere videlicet expletai generali legatione tuum magisterium super his specialiter c , quae» pariter, prout nobis visum fuit et adicientibus P notum esse potuit, iudicavimus, auctoritates rationesque, quas secuti fuimus, scriptis ostendentes, ut tua sapientia perscrutatis omni- bus, quid inde sentiresQ et quid velles, nobis paternoc demonstrares affectu * nosque fraterna caritate procurares ; et si melius illud tua sancti- tas inveniret, ut nos instrueres et doceres, subpliciters obsecravimus, parati, quicquid rectius et probabiliter insinuaresd, libentert amplecti.

CAP. II. Sed nos per tres epdomadas tuum expectantes respon- sum, nil certitudinis nihilque doctrinaeu nobis expressistiv; tantumw quo- dam die in publico x dixisti nos excusabiles 7 apparere et innocentes iuxta nostri assertiones2 libelli.

a) Fit 3. b) pres. 3. c) deest H. d) ita H.; deest 3. e) denegabimus H. f) Ve- runtamen 3. g) Ingildrude 3. h)- annexus H. i) catdolica 3. k) apostolice 3.

1) Nicalao 3. m) ibimus 3; venimus H. n) expl. g. leg. des. H. o) que 3. p) a. et approbantibus H. q) sentiret . . vellet . . demonstraret H. r) aff. — procur. des. H. s) doc. hoc, humiliter postulamus H. t) una cura confratribus nostris sanis adquiescere documentis H. u) doctrine 3. v) expresisti 8. w) sed tantum H. x) bublico 3. y) excausabiles 3. z) adsertionem H.

1) Nicolaum contumaciam scribi voluisse apparet; sed cum etiam Hincmari codex 1 (Bertinianus) contumaces eam ecchibeat, hoc mendum in ipsa epi- stula ridetur fuisse. 2) Eandem fere epistulam praefatione auctam paucte mutatis ad episcopos regni Lotharii miserunt; quam Hincmarus totam recepit.

AUCTORE RUODOLFO. A. 863. 61

CAP. III. Ad ultiraum autema nos evocati ad tuam praesentiam deducti sumus nihil adversitatis suspicantes; ibique obseratis ostiis facta more latrocinali conspiratione'» ex clericis et laicis turba collecta et per- mixta, nos violenter inter tantos obprimerec studuisti, longad scihcet intercapedine e a nostris et clericis et laicis separatos; atque sine sinodo et canonico examine, nullo accusante, nullo testificante nullaque disputa- cionis discrecione dirimente vel auctoritatum probatione convincente, absque nostri oris confessione, absentibus aliis metropolitanis et diocesa- neis coepiscopis et confratribus nostris, extra omnium omnino consensum tuo solius arbitrio et tyrannico furore nosmet damnare f voluisti, subito 8 quadam tibi cartula et inprovise porrecta, lectoris officium assumens, assi- stente lateri tuo Anastasio, olim presbytero ambitus damnato et deposito et anathematizato", cuius scelerato magisterio tuus praecipitatur furor.

CAP. LHI. Ergo tuam pravam sententiami a zelo rectitudinis alienamk, iniustam et inrationabilem, canonicis legibus contrariaml ne- quaquam recipimus, immom cum omni cetu fraterno quasi nefas atquen maledictum frustra prolatum contemnimus atque abicimus; tibique ana- thematizatorum « et religionis sacrae P abiectorum et contemptorum fautori et communicatori revera communicare nolumusq, contenti totius ecclesiae *communione et fraterna societate, quam tu arroganter te superexaltans despicis teque ab ea elationis tumore indignum faciens segregas1".

CAP. V. Igitur ex tuaes levitatis temeritate propria tibimet sen- tentia anathematis plagam 4 inflixisti exclamans : 'Qui apostolica praecepta non servat, anathema sit'; quae tu multipliciter violare et violasse dino- sceris divinas leges simul et sacros canones calcansu et, quantum in te est, evacuans, praedecessorum tuorum pontificum Romanorum vestigia sequi nolens.

CAP. VI. Nunc ergo, quiav fraudulentiam et calliditatem tuamw experti sumus, indignationem x quoque tumidumque potentatum agnosci- mus, nihil tibi tuaeque superbiae y cedimus, qua nos ad vota z nostrorum, quibus faves, inimicorum obruere festinabas; sciesque nos non tuos esse, ut te iactas et extollis, clericos, quos ut fratres et coepiscopos regnoscere, si elatioa permitteret, debueras. Et haec tibi nostri ordinis non inscii, nimirum1' tua inprobitate conpulsi respondemus, non quasi ad illatam nobis contumeliam provocatic, sed contra tuam iniquitatem ecclesiastico d zelo accensi, nec nostrae vilitatis e personam attendentes, sed omnem nostri ordinis universitatem, cui vim inferre conaris, prae oculis habentes' \

Huc usque Euodolfusf.

a) deest H. b) consp. m. latr. f. et H. c) oppr. inter t. viol. H. d) longa — sepa- ratos des. H. e) inter campedine 3. f) d. nosmet H. g) subito — furor des. H.

h) anathemato 3. i) Sed tuam maledictam sent. //. k) a paterna benignitate al., a

fraterna karitate extraneain H. 1) adversum nos iniuste et inrationabiliter contra leges canonicas prolatam //. m) ymmo 3. n) nef. a. des. H. o) anathematorum 3.

p) sacre 3. q) Te ipsum quoque dampnatis et anathematizatis sacramque religionem

abicientibus ac contempnentibus faventem et communicantem in nostram communioncm nostrumque consortium recipere nolumas H. r) sequestras H. s) tue 3. t) pestem //. u) calc. et des. H. v) ita //.; qui 3. w) ita //.; deest 3. x) ind. — conpulsi re-

spondemus des. H. y) tueque superbie 3. z) nota 3. a) sine latio 3. b) nimium tuam 3. c) prov. sumus H. d) ecles. 3 ; deest H. e) utilitatis 3. f) verba H. u. R. in codice 1 ad finem a. 863. maryine adscripti des. 2. 3.

1) In epistula ad episcopos directa archiepiscopi depositi omissis verbis in- dignationem — conpulsi respondemus septimum caput adkcerunt, in quo, 'quid suae specialis propositimis summa fuerit, in paucis replicant'.

62 ANN. FULD. PARS III. (MOGONT.)

AXNALIUM FULDENSIUM PAES TERTIA

(MOOONTIACENSIS)

(AUCTOEE MEGINHAEDO)

A. 864—887.

864.

Aug. DCCCLXIIIL* Hludowicus rex mense Augusto ultra

Danubium cum manu valida profectus Eastizenb in quadam civitate, quae lingua gentis illius Dowina *• x dicitnr, ob- sedit. At ille, cum regis exercitibus0 congredi non auderet atque loca sibi effugiendi denegata cerneret, obsides, quales et quantos rex praecepitd, necessitate coactus dedit; in- super cum universis optimatibus suis fidem se cunctis die- bus regi servaturum esse iuramento firmavit, licet illud minime servaverit.

Hludowicus et Karoluse reges et fratres apud Dusia- <865.Febr.);camf villam 2 mense Septembriog convenientes foedus in- eunt et, quicquid inter eos levitate humana vel suggestione militum perperam gestum fuerat, sibi mutuo dimittunt, cuncta retro oblivionih tradenda censentes. Huius autem foederis pactum inviolabiliter omni tempore conservandum testes et admonitores idonei ex utraque parte statuuntur. Nam Hludowicus ex parte Karoli Hincmarum Remensem1 episcopum et Engilraminuni k comitem3, Karolus vero ex parte Hludowici Liutbertum arcliiepiscopum et Altfridum antitistem elegit, ut, si forte ab aliquo eiusdem pacti iura laederentur ' , his admonentibus et gesta priora ad memo-

*) . i . puella add. 3 supra lineam manu prima,

a) hoc loco inseruntur in cod. 3 verba Gundharius — consecutus est apud nos sub finem anni in sinistra parte posita. b) rasticen 1. c) copiis 2. 3. d) precepit 1. e) caro- lus 3. f) dusicam 3. g) octobrio 2 ; septembre 3. h) in oblivioni 1. i) reu . ense erasa una littera 1. k) engilramnum 2. 1) lederentur 1. 3.

1) Vicus Deben (hodie Theben) in canfinibus Austriae et Hungariae, cuius ab occidente rupes alta et praerupta Danubii et Marahae confluentem super- eminet. Anno 1821. turriculas Danubio impositas fere inaccessibiles et in summo montis cacumine murorum et turrium ruinas lustrari et firmissimum ncrtura locum miratus sum. P. Dummler II, p. 86, n. 4. de loco dubitat.

2) Tusei/ in diocesi Tullensi mense Februario a. 865; Dilmmler II, p.lll.

3) Flandriae, camerarium Karoli; Dihnmler II, p. 112 et 392.

(AUCTORE MEGINHARDO). A. 864. 865.

APPENDICES PARTIS SECUNDAE.

DCCCLXIIIL Gundha- rius" Coloniaeb civitatis epi- scopus poenitentia0 ductus, quod contra domnuni apo- stolicum iniustae d rationis contentionem inchoaverat, reconciliationise suaeetemen- dationis gratiaf Romain pro- fectuss in praesentiam apo- stolici viri Nicolai venit1, sed veniam minime consecu- tus est.

riam revocantibus facilius in pristinum statum reformari possent.

G-untharius h Coloniae ' civitatis episcopus poeniten- tia ductus, quod ministerium sacerdotale ab apostolico sibi interdictum contingere prae- sumpserat, Romam profectus est * , sed restitutionis vel satisfactionis locuin minime invenit.

Ernustk-2 obiit.

86;

DCCCLXV. Ruodolfus1 Fuldensis m coenobii n pres- byter et monachus, qui apud totius pene Germaniae0 par- tes doctor egregius p et in- signis floruit historiographus q 79. et poeta atque om*nium ar- tium * nobilissimus auctor habebatur, VIII. Id. Mart. diem ultimum feliciter clau- sit. Decessit autem eodem anno Ernustus comes 2.

Et Arsenius episcopus 3, Nicolai papae s Romanae * urbis legatus, ob pacenl et concordiam inter Hludowi- cum et Karolum fratrem

DCCCLXV." Werinha- rius comes4, unus ex primo- ribus Francorum, apud Hlu- dowicum regem accusatus, quasi Rastizen suis hortatio- nibus adversus eumv incitas- set, publicis privatus est ho- noribus.

Arsenius episcopus 3, Nico- Mart. 8. lai pontificis Romani lega- tus, ob pacem et concordiam inter Hludowicum regem et(xov.ii). nepotes eius , Hludowicum videlicet Italiae imperatorem et Hlothariumw fratrem eius, (renovandam) x missus est in Franciam v . Qui mense Iunio iun.

a) Gnndh. — consecutus est 3 ad initium anni exhibet; codicibus 1 et 2 haec desunt.

b) colonie 3. c) penitentia 3. d) iniuste 3. e) reconciliacionis sue 3. f) gratiam 3. g) profectus est 3. h) Gundharius — invenit etiam in codice 3 exstant, sed de/eta eodem

i) eoUale 3. k) E. o. des. 2. 3. 1) Ruodolfus — revertitur Komam

des. 1. 2; in codice 3 haec eis, qttae apud nos in dextra parte posita sunt, praemittimtur. m) flundensis 3. n) ceuobii 3. o) germanie 3. p) egreius 3. q) historiograuus 3. r) anium 3. s) pape 3. t) romane 3. u) DCCCLXVl. 3. v) eos 1. w) hludhar. 3. x) deest 2. 3. v) frantiam 2.

1) Ad synodum a papa in Kalendas Nov, convocatam; Diimmler II, p. 100 sq.

2) Marchio a. 861. depositus; Diimmler II, p. 21. 3) Ortensis. 4) Mar- chio Pannoniae; de qi«> cf. Diimmkr II, p. 118, 'siidostl. Marken d. frdnk. !;• foW p. 34. 39.

M

AXN. FULD. PARS III. (MOGONT.)

eius necnon Hludharium ne- potem eorum renovandam atque constituendam missus

(iun.). est in Franciama. Qui apud villam regiam Franconofurt * a Hludowico rege honorifice susceptus et muneribus ma- gnificis honoratus condicto- que inter eos placito de supradicta conventione apud (Aug.a). Agrippinamb Coloniam ha- bendoc ad Karolum regem in Galliamd pergit2. Illic quoque mirifice a rege suscep- tus regalibusque donis subli- matus propter condictum pla-

(Oct). citum Agrippinam, ut dixi- mus, Coloniam venit ibique obviam ei duo fratres, Hlu- dowicus videlicet atque Karo- lus, absente Hludharioe ne- pote eorum ad condictum placitum convenerunt 3 ; mul- tisque ibidem causis bene dispositis cum pace reverti- tur Eomam.

veniens apud Franconofurt * a Hludowico rege honorifice susceptus est; a quo abso- lutus in Galliam perrexit2 et Theotpergamf reginam a Hlothariog dudum dimissam, sicut ei ab apostolico iniunc- tum fuerat, eidem regih re- stituens Waldratam' concu- binam illiusk in Italiam duci praecepit et, ut Hlotharius* Theotpergam quemadmodum rex legitime sibi coniunctam deinceps tractaret reginam, duodecim ex optimatibus (Hlotharii) [eiusdem regis] l iuramento firmare coegit. Deinde in regnum Karoli prof ectus 4 multisque ibi, quo- rum gratia illuc venerat, bene dispositis Romam re- versus est.

DCCCLXVI.h Hludowicus Hludowici regis filius gra- viter ferens, quod rex quaedam beneficia illi subtrahens Carlmanno"1 fratri suo reddidit, patri molestus efficitur. Nam nuntiis per universam Thuringiam11 et Saxoniam mis- sis, quoscumque0 potuit, ad se traxit et contra regem re- bellare disposuit; Werinharium quoque, Utonem et Beren-

a) frantiam 3. b) agripinam 3. c) habituro 3. d) galiam 3. e) ludhario 3.

f) theotpirgam 2. g) hludhar. 3. h) deest 3. i) vnldradam 2 ; uualdradam 3. k) eius 3. 1) hlotharii 1; eiusdem regia 2. 3. m) karlm. 3. n) thuringam 3. o) quosque 3.

1) Ubi rex paulo antea futuram regni mi inter filios divisionem testamento constituerat ; cf. Diimmler II, p. 119 et infra a. 871. 2) Unde Theot-

pergam reginam Attiniaci a Karolo acceptam in regnum Lotharii reduxit; Diimmler II, p. 131 — 134. 3) Regum conventus mense Octobri Colvniae

factus est; num Arsenius quoque eo venerit, Dummler II, p. 135 dubitat* 4) Mense Augusto iterum Attiniacum venit; Ditmmler II, p. 134.

(AUCTORE MEGINHARDO). A. 865-867. 65

garium comites a patre suo depositos suis adhibens consiliis pristinam eis dignitatem se restituturum esse promisit. Sed et Heimricuma principem militiaeb suae * ad Eastizen de- stinavit. obnixe postulans, ut eiusdem conspirationis fautor fore non recusaret. Quo comperto rex Carlmannumc ad tuitionem Baioariaed [ de]relinquens e concitus venit in Fran- ciamf et a suis undique confluentibus apud Franconof urt (A«g.). honorifice susceptus est et conspirationem exortam facile restinxitg-2. Tanta etenini multitudo fidelium suorum cum eo tunc aderat, ut pars adversa, nisi timor filii [eius]h ad- fuisset ' , ligari procul dubio k potuisset. Interea Gruntbol- dus1 quidam de satellitibus m Carlmanni11 contra dominum suum dimicare volens amisso exercitu vix vivus evasit. Hludowicus vero mediante Liutberto archiepiscopo aliisque pacis amatoribus mense Novembrio apud Wormatiam patrixov. suo reconciliatur.

Ea tempestate apud Hogontiacuni quidam de homini- bus Liutberti archiepiscopi orta seditione0 interfecti sunt; quorum mors graviter in auctores seditionis vindicata est. Quidam enim in ligno suspensi, alii manuum et pedum summitatibus amputatis etiamp lumine oculorum privantur; nonnulli omnia sua relinquentes et mortem evadere cupien- tes exules effecti sunt.

Legatiq Vulgarum Eadesbonam3 ad regem venerunt, dicentes regem illorum cum populo non modico ad Chri- stum esse conversum simulque petentes, ut rex idoneos praedicatores christianae religionis ad eos mittere non differret.

JLno. *867.

DCCCLXVII. Eexr Hludowicus Vulgarum petitioni- buss annuens Ermenriehum1 episcopum4 cum presbyteris ac diaconibus ad propagandam fidem catholicam praefataeu genti destinavit. Sed cum illuc pervenissent, episcopi a pontifice Eomano missi 5 totam illam terram praedicando

a) heinricnm 1. b) milieiae 2. c) calmannum 2; karlni. 3. d) baiarie. 1; baioarie 3. ■) relinqneus 1. f) frantiam 2. g) restrinxit 2. h) deest 1. i) affuisset 2. k) pro- dubio 3. 1) gundboldus 3. m) uflHtibiu 1. n) karlm. 3. o) sedicione 2. p) et ttiam 3. q) Legati — differret de«. 2. r) Rex — in sua des, 2. s) peticionibus 3. I) ennenricum 3. u) praefate 3.

1) Comitem Franeiae, qui a. 886. « Xonnawtis occisus est. 2) Circa

mensem Augustum ; DQmmlor II, p. 152 sq. 3) Bex illic mensibus Itinio et Auyusto conversatus est ante expeditionem contra filium susceptam; Miihl- bacher nr. 1418 sq. De conversione Bulgarorum cf. Dummler II, p. 187 — 192. 4) Pataviensem. 5) Formosus Portuensis et Paulus Populonimsis.

5

66 ANN. FULD. PARS III. (MOGONT.)

et baptizando iam tunc repleverunt ; quapropter isti accepta a rege licentia redierunt in sua.

Hlothariusa rex promissionem suam, quam super

Theotperga regina legato pollicitus est apostolico, irritam

ducens atque iuramentum optimatum suorum flocci pendens

(8G5). iterum Waldrataeb ab Italia revocatae se clanculo socia-

(86C). vit l. Unde Nicolaus apostolicus divino zelo commotus per

diversas christianaec religionis (partes) [provincias] d , Ita-

liaee videlicetf, Germaniae, Neustriae atque Galliae, regi-

bus et episcopis destinavit epistolas, in quibus eam cum

universis complicibus et communicatoribus e fautoribusque<